γράφει η Γεωργία Αρχοντή
Ένα κοινό θέμα συνδέει πέντε πρόσφατες διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές με πέντε διαφορετικές ιστορίες. Σε όλες η φύση ενσαρκώνει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο και μας υπενθυμίζει ότι η σχέση μεταξύ ανθρώπινου παράγοντα και φυσικού περιβάλλοντος είναι ζωτική, μυστηριώδης και δεν έχει σύνορα.
Οι θεματικές συνδέσεις εκτείνονται σε ηπείρους και αφηγήσεις. Ξεκινώντας από την ισλανδο-ουκρανική δραματική κωμωδία Woman at War (Γυναίκα σε Πόλεμο, 2018), σε σκηνοθεσία Benedikt Erlingsson, παρακολουθούμε τη διπλή ζωή της περιβαλλοντικής ακτιβίστριας και μαέστρου χορωδίας Halla (Halldóra Geirharðsdóttir). Η γυναίκα-αγωνίστρια δεσμεύεται να διαφυλάξει το ισλανδικό τοπίο από την απειλή της κατασκευής ενός εργοστασίου αλουμινίου στα βουνά. Οι τολμηρές ενέργειές της υπογραμμίζουν την ανάγκη προστασίας της οικολογικής ακεραιότητας της άγριας φύσης. Με το επιβλητική ισλανδικό τοπίο να αποτελεί το σκηνικό του ακτιβισμού της, η Halla διακινδυνεύει την προσπάθειά της να γίνει μητέρα για να διατηρήσει την φυσική ισορροπία στον τόπο της. Ο ηρωισμός της απεικονίζεται με ρεαλισμό και χιούμορ. Μυθικά στοιχεία, όπως η παρομοίωσή της με μια σύγχρονη θεά Άρτεμη και η μεταφορά της μητρότητας, εμπλουτίζουν την αφήγηση. Η χρήση της μουσικής δημιουργεί μια θεατρική εμπειρία. Μια τριμελής μπάντα και μια ουκρανική χορωδία λειτουργούν ως ένα είδος αρχαιοελληνικού χορού και προσθέτουν ένα ιδιόρρυθμο και σουρεαλιστικό στοιχείο στην ταινία. Αναδεικνύεται έτσι παραστατικά η σημασία της συλλογικής δράσης κατά της εκβιομηχάνισης.
Η βιομηχανική απειλή και η προσωπική θυσία έρχονται εξίσου εμφατικά στο προσκήνιο στην ιαπωνική δραματική ταινία Evil Does Not Exist (Ο Διάβολος Δεν Υπάρχει, 2023) του Ryusuke Hamaguchi. Η ιστορία εμβαθύνει στα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι ενός χωριού κοντά στο Τόκιο όταν ανακοινώνεται ένα αναπτυξιακό έργο για τουρισμό Glamping. Τα όρια της ανθρώπινης παρέμβασης δοκιμάζονται. Οι κάτοικοι του χωριού διαμαρτύρονται κατά της υπόσχεσης για οικονομική πρόοδο και υπέρ της προστασίας του αγαπημένου τους περιβάλλοντος. Κεντρική όμως θέση κατέχει η έμφαση στην ηθική ασάφεια. Αντί να προβάλλεται η περιβαλλοντική υποβάθμιση ως έργο ενός ξεκάθαρου ανταγωνιστή, η ιστορία περιηγείται στη γκρίζα ζώνη της ανθρώπινης αυτενέργειας. Οι θεατές έρχονται αντιμέτωποι με τη σκληρή πραγματικότητα ότι το αληθινό κακό δεν βρίσκεται στην ίδια τη φύση, αλλά στην αδιαφορία της ανθρωπότητας για την εγγενή αξία της. Οι φυσικοί ήχοι, όπως το θρόισμα των φύλλων και το τρεχούμενο νερό, κυριαρχούν και υπαινίσσονται το φάντασμα της επικείμενης τεχνητής παρέμβασης. Η ταινία με τον τρόπο αυτό υπενθυμίζει τη διασύνδεση όλων των έμβιων όντων και την ευθραυστότητα του κοινού μας οικοσυστήματος.
Έπειτα, η δραματική συμπαραγωγή Ιαπωνίας-Γερμανίας Perfect Days (Υπέροχες Μέρες, 2023) του Wim Wenders, με σενάριο γραμμένο από τον ίδιο και τον Takuma Takasaki, διαδραματίζεται αυτή τη φορά στο πολύβουο αστικό τοπίο του Τόκιο. Περιγράφει τη ζωή ενός καθαριστή δημόσιων τουαλετών, του Hirayama, που υποδύεται ο ταλαντούχος Koji Yakusho. Οι καθημερινές δραστηριότητες του Hirayama περιστρέφονται γύρω από απλές ρουτίνες και απολαύσεις της ζωής του, όπως το να ακούει κασέτες και να βυθίζεται σε βιβλία. Όμως η ταινία διακριτικά τοποθετείται και σε οικολογικά θέματα για τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Ο Hirayama φωτογραφίζει τα δέντρα στο πάρκο που επισκέπτεται τακτικά, δημιουργώντας μια ψυχική σύνδεση με τον κόσμο γύρω του. Η φύση γίνεται ένα καταφύγιο μέσα στη ζούγκλα του τσιμέντου, προσφέροντας παρηγοριά και ανάπαυλα από την κακοφωνία της ζωής στην πόλη. Η στοχαστική φωτογραφία των δέντρων γίνεται μια μεταφορά για το πέρασμα του χρόνου και την κυκλική φύση της ύπαρξης. Καλούμαστε να αναλογιστούμε το αναπόφευκτο της αλλαγής. Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από την τεχνολογία και την αστικοποίηση, το Perfect Days προσφέρει έναν στοχασμό για την ομορφιά της απλότητας και τη μεταμορφωτική δύναμη της φύσης. Η ιστορία του Hirayama προτείνει την καλλιέργεια μιας βαθιάς, ιερής και βιώσιμης σύνδεσης με τη γη. Μπορούμε λοιπόν να αναθεωρήσουμε την καθημερινότητά μας και να βρούμε παρηγοριά στην εφήμερη ομορφιά του κόσμου γύρω μας.
Επιστρέφοντας σε ευρωπαϊκή παραγωγή, συναντάμε το ρομαντικό δράμα εποχής, La Chimera (Η Χίμαιρα, 2023) της Alice Rohrwacher, που γυρίστηκε στην Ιταλία από συμπαραγωγές Γαλλίας και Ελβετίας. Μας ταξιδεύει σε μια περιπέτεια μιας ομάδας χαρακτήρων που αναζητούν τη δική τους ουτοπία—είτε στον υλικό πλούτο είτε σε μια χαμένη αγάπη. Ανάμεσα στους ήρωες είναι ο Arthur (Josh O’Connor), ένας Άγγλος αρχαιολόγος που αναζητά αδυσώπητα μια θρυλική πόρτα στον υπόκοσμο και την αγαπημένη του Beniamina. Η Rohrwacher συνδέει τη φύση, τη μυθολογία και το συναίσθημα. Ο τίτλος παραπέμπει στο υβριδικό μυθικό θηρίο, τη Χίμαιρα, που αποτελείται από μέρη ζώων και συμβολίζει το ευφάνταστο, το απίθανο και το εκθαμβωτικό. Αντλώντας έμπνευση από τη μυθολογία των Ετρούσκων, η ταινία εμβαθύνει ακόμα και σε θέματα μαντείας και πνευματικής καθοδήγησης. Οι χαρακτήρες αναζητούν νόημα και κατεύθυνση από τον φυσικό κόσμο, συνδέοντας τις αρχαίες παραδόσεις με τη σύγχρονη αναζήτησή τους. Η φύση δε λειτουργεί απλώς ως σκηνικό, αλλά ως χαρακτήρας που επηρεάζει τα ταξίδια, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες των ηρώων. Η αγάπη, η απώλεια και η αιώνια αναζήτηση του ανέφικτου περιπλέκονται με τις επιπτώσεις της ανθρωπότητας στο περιβάλλον. Η μαγεία της φύσης υπενθυμίζει πάντα τη συλλογική μας ευθύνη απέναντι στη γη.
Τέλος, συναντάμε τη γαλλική παραγωγή April en France (Η Έιπριλ στη Γαλλία, 2023), ένα τρυφερό ντοκιμαντέρ του David Boaretto που καταγράφει το ταξίδι αυτογνωσίας της πεντάχρονης κόρης του στη γαλλική ύπαιθρο κατά την περίοδο του covid. Η φύση γίνεται μια απέραντη παιδική χαρά για την April καθώς εξερευνά το γραφικό μεσαιωνικό χωριό Labastide d’Armagnac. Από τα καταπράσινα τοπία μέχρι τα πανύψηλα βουνά των Πυρηναίων, κάθε γωνιά της φύσης γίνεται μια ευκαιρία για το κορίτσι να ανακαλύψει την ομορφιά και το μυστήριο του κόσμου. Μέσα από τα αθώα μάτια της, ακόμη και τα πιο απλά στοιχεία της φύσης κρύβουν μια αίσθηση θαυμασμού και γοητείας. Οι αλληλεπιδράσεις της April με τη φύση είναι συνυφασμένες με τους οικογενειακούς της δεσμούς και την αίσθηση της κληρονομιάς της. Επισκεπτόμενη τον τάφο του προπάππου της στο νεκροταφείο του χωριού, βρίσκει παρηγοριά και επικοινωνεί μαζί του. Ο διαρκής δεσμός μεταξύ των γενεών τονίζει τη βαθιά ριζωμένη σύνδεση μεταξύ φύσης και καταγωγής. Η April βιώνει μια βαθιά μεταμόρφωση. Στο ταξίδι της, η φύση είναι σταθερός σύντροφος και την βοηθά να κατανοήσει βαθύτερα τον εαυτό της και τον κόσμο γύρω της.
Από τις διαφορετικές αυτές ιστορίες αναδύεται ένα κοινό θέμα: μια λεπτή εξερεύνηση της σχέσης της ανθρωπότητας με τη φύση. Μέσω συμβολισμών, χαρακτήρων, συγκρούσεων και πολιτισμικών αναφορών, και οι πέντε ταινίες αναδεικνύουν το μυστηριώδες και διαχρονικά αινιγματικό φυσικό στοιχείο που είναι χρέος όλων να αγκαλιάζουμε.
