Επιμέλεια στήλης Φανή Χατζή
Κάθε εβδομάδα ένας συγγραφέας απαντά σε 15 ερωτήσεις.
- Γιατί γράφετε;
Το πιθανότερο είναι πως αν βρω ικανοποιητική απάντηση σε αυτό το ερώτημα, δεν θα έχω πλέον λόγο να γράφω. Μπορώ μόνο να απαντήσω με τη λογική –για κάτι που γνωρίζω πως γεννιέται εν τη απουσία της– πως γράφω για να αντιληφθώ και να ερμηνεύσω ό,τι μου διαφεύγει μέσα στη φούρια της καθημερινότητας. Εντάξει, και για να πειραματιστώ στην αναδιάταξη των δεδομένων του σύμπαντος.
- Τι κάνετε όταν δε γράφετε;
Εργάζομαι (περισσότερο από όσο θα ήθελα), ταξιδεύω (λιγότερο από ό,τι θα ήθελα), απολαμβάνω την παρέα, την κουβέντα, τη μαγεία των τεχνών (αυτό πρέπει επειγόντως να αυξηθεί).
- Είστε πρωτίστως αναγνώστης/τρια ή συγγραφέας;
Διαβάζοντας έρχεται η όρεξη για συγγραφή. Συγγράφοντας γεννιέται η ανάγκη για εξερεύνηση άλλων φωνών, αλλά και για περισσότερη γνώση, ιστορική ή επιστημονική, η οποία θα οδηγήσει σε σημειώσεις και συγγραφικά προσχέδια, που και πάλι θα με φέρουν μπροστά στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Είναι μια διαρκής συνομιλία.
- Τι διαβάζετε αυτό το διάστημα;
Μόλις τελείωσα την συγγραφή του τρίτου τόμου της τριλογίας «Ο Δράκος της Πρέσπας», που με οδήγησε σε απρόσμενες αναγνώσεις –κοσμολογίας, αστροφυσικής, νευροεπιστήμης, ανθρωπολογίας–, τα αντίτυπα είναι ακόμη μισάνοιχτα στο γραφείο μου. Οι αναγνώσεις που προκαλεί η συγγραφή κάθε βιβλίου είναι πάντα μια έκπληξη για μένα, συναρπαστική έκπληξη. Ξεχωρίζω «Τα μυστικά του ύπνου» του Mathew Walker.
- Με ποιες προσωπικότητες της Λογοτεχνίας θα βγαίνατε για ποτό;
Αυτή τη στιγμή ένα πράγμα κυριαρχεί στη σκέψη μου. Μόλις πέθανε ένας μεγάλος λογοτέχνης και άνθρωπος του πολιτισμού, ο Βασίλης Βασιλικός, που είχα την τύχη να γνωρίσω όχι μόνο μέσα από τα βιβλία του, αλλά και σαν γοητευτικό αφηγητή σε λογοτεχνικές συναθροίσεις. Και τι δεν θα έδινα να άκουγα ξανά τις υπέροχες ιστορίες του.
- Ισχύει ακόμα ο «θάνατος του συγγραφέα» στην εποχή των social media;
Ίσχυε ανέκαθεν, το νόημα κάθε έργου ανήκει στον αναγνώστη και όχι στον δημιουργό. Ο συγγραφέας «πεθαίνει» την ώρα που το έργο εκδίδεται, εξαφανίζεται μαζί με τις προθέσεις του, και το όνομά του στο εξώφυλλο του βιβλίου είναι η μακρινή ανάμνηση της προέλευσης κάποιου συλλογισμού, που αναπλάθεται καθώς διαβάζεται από τον εκάστοτε αναγνώστη και παίρνει νέες ερμηνείες. Την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας η παραπάνω εσωτερική διεργασία της ανάγνωσης γίνεται απλώς ορατή στο διαδίκτυο. Κάποιες φορές η ψηφιακή επικοινωνία παίρνει τη μορφή νέας συγγραφής. Ενίοτε μεταπηδά από το ψηφιακό μέσο στο έντυπο βιβλίο, όπως στην περίπτωση του έργου της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου «Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας», που προήλθε από διάσπαρτες αναρτήσεις της στο Facebook. Συγγραφείς «πεθαίνουν» παντού, ερμηνείες γεννιούνται κάθε στιγμή.
- Γίνεται να βιοπορίζεσαι στην Ελλάδα μόνο από τη συγγραφή;
Πολλοί λίγοι το κατορθώνουν, από όσο ξέρω. Οι περισσότεροι βιοποριζόμαστε από άλλα επαγγέλματα. Υπό αυτήν την έννοια, η λογοτεχνία στην Ελλάδα παραμένει ερασιτεχνική, δηλαδή υπηρετείται από «εραστές της τέχνης», που της δίνονται κλεφτά, στον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο τους, στο περίσσευμα κάθε απαιτητικής ημέρας, στις αργίες και στα Σαββατοκύριακα. Ίσως γι’ αυτό η σχέση μαζί της είναι τόσο παθιασμένη.
- Διδάσκεται η γραφή;
Διδάσκεται σίγουρα η τεχνική, όπως διδάσκεται για κάθε τέχνη, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τον χορό, το θέατρο, τον κινηματογράφο, γιατί όχι και τη λογοτεχνική γραφή. Δημιουργία βέβαια δεν είναι μόνο τεχνική – η μακραίωνη ιστορία των υπόλοιπων καλλιτεχνικών σπουδών το έχει αποδείξει. Το παράξενο είναι ότι η συγγραφή καθυστέρησε, σε σχέση με τις άλλες τέχνες, να πάρει τη μορφή πανεπιστημιακών σπουδών, σεμιναρίων, εργαστηρίων, ενώ είναι αρχαιότερη κάποιων από αυτές. Δεν τη θεωρούσαμε τέχνη; Τη θεωρούσαμε κάτι άλλο; Δεν γνωρίζω. Δεδομένου ότι δεν έχω διδάξει ούτε έχω διδαχτεί λογοτεχνική γραφή, δεν μπορώ να συνεισφέρω και πολλά στον συγκεκριμένο προβληματισμό.
- Ποιο θα ήταν το δικό σας «γράμμα σ’ ένα νέο ποιητή»;
Αγαπημένε μου Νέε Ποιητή,
Δεν έχω γράψει ποτέ ποίηση ούτε γνωρίζω τα μυστικά αυτής της μυστηριακής τέχνης. Συνεπώς δεν έχω κάτι να σου προσφέρω από την εμπειρία μου, πέρα από το να εκφράσω τον θαυμασμό μου για το θάρρος σου. Θα κλείσεις έναν αχανή κόσμο σε ελάχιστες λέξεις…. Κάθε στίχος θα βαραίνει έναν τόνο. Κάθε νόημα θα κυοφορεί χιλιάδες άλλα. Εύχομαι να βρεις στη γλώσσα το ηχόχρωμα και τη μουσικότητα που θα τυλίξει στοργικά τη σκέψη σου. Εύχομαι η σκέψη σου να τυλίξει στοργικά τις δικές μας ανησυχίες.
Περιμένω να σε διαβάσω,
Μια πεζογράφος
- Η Λογοτεχνία είναι ενιαία ή επιδέχεται διακρίσεων;
Οι κατηγοριοποιήσεις εξυπηρετούν τους μελετητές της λογοτεχνίας και προάγουν την ακαδημαϊκή έρευνα, οι δε ταξινομήσεις προϊόντων εξυπηρετούν την αγορά. Σπάνια οι αναγνώστες συμμερίζονται τις προτεραιότητες των δύο προηγούμενων.
- Υπάρχουν must read βιβλία; Ποια είναι για εσάς;
Must read για όλους ίδια δεν νομίζω ότι υπάρχουν. Ορισμένα πολυδιαφημισμένα αριστουργήματα θα ήταν ακατάλληλα για κάποιους αναγνώστες, θα έφερναν τα αντίθετα αποτελέσματα, θα τους απομάκρυναν από την ανάγνωση. Κάθε βιβλίο έχει το κοινό του και κάθε αναγνώστης έχει εποχές, στις οποίες ψάχνει να βρει το κείμενο που θα του μιλήσει. Το θέμα είναι το βιβλίο να σου γεννά την επιθυμία να διαβάσεις ένα ακόμη και προοδευτικά να εξερευνήσεις τη βιβλιοχώρα, να σταθείς στις διάφορες συνοικίες της, να ακούσεις τι λένε οι συγγραφείς, να διαλέξεις τη φωνή που σου ταιριάζει. Τέτοιες συγκινήσεις μου προσέφεραν αρκετοί συγγραφείς στη διάρκεια της ζωής μου, γιατί η φωνή τους έτυχε να μου μιλήσει καθαρότερα από τις υπόλοιπες. Ο Λιούις Κάρολ στο τέλος της παιδικής ηλικίας, ο Καββαδίας και ο Καρυωτάκης στην εφηβεία, ο Ουμπέρτο Έκο και η Μαργαρίτα Καραπάνου στην έξοδο από την εφηβεία, ο Μπρεχτ, ο Ιονέσκο, ο Μπέκετ στην πρώτη μου νεότητα. Κατόπιν οι φωνές πληθύνανε, θα ξεχωρίσω τον Μπόρχες, τον Μάρκες, την Αλιέντε, τον Σομόθα, τον Ζενέ, τον Μπαλζάκ, τον Φλομπέρ, τον Θερβάντες, τον Δάντη, τον Γονατά, τη Ζατέλη, την Καρυστιάνη, τον Παναγιωτόπουλο, τη Νικολαΐδου, τον Μακριδάκη, ας σταματήσω εδώ.
- Πώς είναι να γράφεις στον καιρό της πολιτικής ορθότητας;
Όπως ήταν να το γράφεις από την αρχαιότητα ως σήμερα, δηλαδή έχοντας συνείδηση των απαιτήσεων του παρόντος και των καλεσμάτων της εποχής σου. Οι λογοτέχνες είναι μέλη ρευστών κοινωνιών και επιλέγουν αν θα συμμεριστούν τις μεταβολές αντίληψης που αποτυπώνονται στη γλώσσα ή ποιες από αυτές θα συμμεριστούν. Δεν ζούμε κάτι καινούργιο, απλά τώρα του δώσαμε κι έναν ορισμό.
- Γιατί οι Έλληνες γράφουν περισσότερο απ’ ό, τι διαβάζουν;
Ίσως επειδή κατά βάθος θέλουν να ακουστούν. Ίσως επειδή προτιμούν να προσφέρουν παρά να δέχονται. Ίσως επειδή δεν φοβούνται να κριθούν. Ίσως επειδή προέχει η δική τους πρόσληψη της πραγματικότητας έναντι των άλλων και η δική τους εμπειρία έναντι των άλλων. Ίσως επειδή εξερευνούν ακόμη τα όρια της έκφρασής τους, όπως ένα παιδί που δυσκολεύεται να μάθει να μιλά. Ίσως επειδή ποθούν να αφήσουν ένα σταθερό αποτύπωμα σε έναν κόσμο που λιώνει και εξαχνώνεται. Ίσως επειδή, όσο εγκάρδιοι συνομιλητές κι αν είναι, παραμένουν μοναχικοί στοχαστές. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, κατά τη γνώμη μου, το ότι γράφουμε περισσότερο από ό,τι διαβάζουμε, εάν ισχύει κάτι τέτοιο.
- Πώς σας επηρεάζει η πολιτική επικαιρότητα;
Περισσότερο από όσο θα ήθελα, ώρες-ώρες εισχωρεί εκβιαστικά στην έμπνευσή μου. Προσπαθώ να αναμιγνύεται δημιουργικά με τη φαντασία μου, να υποτάσσεται στη μαγεία του μύθου και να μην προσπαθεί να της επιβληθεί.
- Η Λογοτεχνία, τελικά, σας έχει αλλάξει τη ζωή;
Την έχει ομορφύνει και την έχει πλουτίσει. Είμαι τυχερή που με δέχτηκε στο αέρινο σπίτι της.
Η Ιωάννα Μπουραζοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1968. Σπούδασε δημόσια διοίκηση και διοίκηση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα και την Αγγλία. Έχει γράψει μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και διηγήματα. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα λογοτεχνικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους διηγημάτων και ανθολογίες. Το μυθιστόρημά της “Τι είδε η γυναίκα του Λωτ;” τιμήθηκε με το βραβείο του περιοδικού (δε)κατα Athens Prize for Literature (2008) και κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα γαλλικά, αγγλικά και βουλγαρικά. Το 2013 η αγγλική εφημερίδα Guardian το κατέταξε στα καλύτερα βιβλία επιστημονικής φαντασίας της χρονιάς.Το 2015 “Η Κοιλάδα της Λάσπης”, πρώτο μέρος της τριλογίας “Ο Δράκος της Πρέσπας”, τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και το βραβείο του περιοδικού Κλεψύδρα. Το 2017 της απονεμήθηκε τιμητική υποτροφία (Award of Excellence) από το υπουργείο Επιστήμης και Πολιτισμού της Βαυαρίας, συνοδευόμενη από φιλοξενία στη Villa Concordia, Bamberg (International House of Artists).
