Επιμέλεια Δέσποινα Πολυχρονίδου/ Φωτογραφίες: Εύα Πασχαλάκη
Ο αστικός αμπελώνας της πόλης μπορεί να είναι γνωστός σε πολλούς της περιοχής αλλά είναι σίγουρο πως αλλοι τόσοι δεν τον γνωρίζετε! Bρίσκεται απέναντι από το Καυτατζόγλειο Στάδιο και βγάζει μάλιστα και το δικό του κρασί! Εκεί εργάζονται γεωπόνοι, δασολόγοι και οινολόγοι. Βρεθήκαμε εκεί, φωτογραφήσαμε την ομάδα, και μιλήσαμε μαζί τους για τη Θεσσαλονίκη, που συγκαταλέγεται σε εκείνες τις πόλεις του κόσμου που έχουν έναν αμπελώνα μέσα στο μητροπολιτικό τους ιστό και πόσες δυσκολίες έχει κάτι τέτοιο…
Αυτή τη στιγμή ο αμπελώνας είναι σε ένα πολύ καλό στάδιο! Πώς ήταν όμως όταν πρωτοξεκινήσατε αυτή τη δράση;
Βαγγέλης: Η αλήθεια είναι ότι κατά την διάρκεια των πρώτων ετών υπήρχαν αρκετές δυσκολίες που οφειλόταν τόσο στην έλλειψη πόρων, όσο και στις ιδιαίτερες γνώσεις και φροντίδες που απαιτούσε μια καλλιέργεια η οποία είχε διαφοροποιήσεις από τις συνήθεις εργασίες συντήρησης των χώρων πρασίνου της πόλης.
Στην προσπάθεια αυτή υπήρχε και υπάρχει πάντα η βοήθεια του εργαστηρίου αμπελουργίας του ΑΠΘ, καθώς και του Κτήματος Γεροβασιλείου. Ο λόγος όμως που ο αστικός αμπελώνας μπόρεσε και επιβίωσε μέσα από τις όποιες δυσκολίες πέρασε, οφείλεται κύρια στους ανθρώπους που κλήθηκαν και είχαν την ευθύνη της καλλιέργειας και προστασίας του. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι άλλοι από τους εργαζόμενους του Δήμου Θεσσαλονίκης που με τον κόπο, το μεράκι, αλλά κυρίως με την αγάπη τους είναι η αιτία να χαιρόμαστε σήμερα το αμπέλι και το κρασί της πόλης μας, τη “γοργόνα”.
Γιώργος: Ο αμπελώνας ξεκίνησε με τις καλύτερες προδιαγραφές. Στην πορεία πέρασε μια ολιγοετή κρίση εξαιτίας της έλλειψης προσωπικού αλλά με τη δημιουργία του μικρού συνεργείου (εργοταξίου) από από την υπηρεσία, για την συντήρηση του αμπελώνα και των χώρων πρασίνου της περιοχής που αυτός βρίσκεται, μπήκε πάλι σε θετική τροχιά.
Όλγα: Θα συμφωνήσω πως ο αστικός αμπελώνας βρίσκεται σε ένα αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο. Είναι σημαντικό να μη ξεχνάμε πως αναφερόμαστε σε μια πρωτοβουλία περίπου δέκα χρόνων, κοινής προσπάθειας (Δήμος, Κτήμα Γεροβασιλείου, ΑΠΘ, εθελοντές, γειτονιά) και μέσα στο περιοριστικό/δεσμευτικό περιβάλλον του αστικού τοπίου. Είναι λοιπόν πραγματικά αξιοθαύμαστο, πως “άνθισε” μέσα στον χρόνο και να υπογραμμίσω εδώ τον ζήλο όλων όσων έχουν εμπλακεί. Η αξία του αμπελώνα ήταν διακριτή εξ αρχής και συνοψίζεται στην ξεχωριστή συνθήκη της πρώτης και μοναδικής στη χώρα, βιολογικής καλλιέργειας μέσα σε κέντρο πόλης! Μάλιστα, σε ένα χώρο που πριν από αρκετά χρόνια υπήρξε μηχανουργείο και χώρος στάθμευσης απορριμματοφόρων του Δήμου Θεσσαλονίκης. Καταλαβαίνεις άρα, την τεράστια διαφορά στο τοπίο.
Πριν ενάμιση χρόνο, ξεκίνησε η δική μου συνεργασία με το Δήμο Θεσσαλονίκης ως συντονίστρια στο ευρωπαϊκό έργο Food Trails Horizon 2020 που αφορά τη Διατροφική Πολιτική και την Αστική Γεωργία. Έτσι βρέθηκα και εγώ στο αμπέλι. Δέθηκα γρήγορα με το χώρο και τους ανθρώπους του και οραματιστήκαμε μαζί τα επόμενα βήματα. Ως πιλοτικές δράσεις του έργου, ήρθαν τα βιωματικά εργαστήρια την εποχή του κλαδέματος και του τρύγου, η οργάνωση ξεναγήσεων και διακρατικών συναντήσεων και κυρίως από τις αρχές του έτους 2023, η ένταξη του αστικού αμπελώνα του Δήμου Θεσσαλονίκης στο διεθνές δημιουργικό δίκτυο Urban Vineyards Association (UVA).
Mε κατευθύνσεις του Προϊσταμένου του Τμήματος Μελετών και Σχεδιασμού Αστικού Πρασίνου της Διεύθυνσης Διαχείρισης Πρασίνου και Περιβάλλοντος, κυρίου Βαγγέλη Ματζίρη (μέλος της αρχικής ομάδας δημιουργίας του αμπελώνα) και την υποστήριξη υπαλλήλων της Διεύθυνσης, τρέξαμε την επικοινωνία για την ένταξή μας στο δίκτυο και μαζί με άλλους 13 μοναδικούς αστικούς και περιαστικούς αμπελώνες ανά τον κόσμο, στοχεύουμε όλοι μαζί στη διατήρηση της αμπελοοινικής κουλτούρας αλλά και την προώθηση της αστικής αμπελουργίας. Ένα παράδειγμα της σχέση αυτής με το δίκτυο, είναι η παρουσίαση του αμπελώνα της Θεσσαλονίκης και των αστικών αμπελώνων, μελών της UVA, στο εξειδικευμένο ιταλικό περιοδικό Il Sommelier! Προσωπικά, είναι τιμή μου να εκπροσωπώ τον αμπελώνα στο παγκόσμιο δίκτυο και αναμένω με χαρά τις επόμενες ενέργειες.
Τι ανάγκες έχει ένας τέτοιος χώρος;
Όλγα: Ο αμπελώνας έχει συγκεκριμένες ανάγκες σε καλλιεργητική φροντίδα άρα ετήσια κόστη συντήρησης, τα οποία επιβαρύνουν την υπεύθυνη υπηρεσία, τη Διεύθυνση Διαχείρισης Πρασίνου και Περιβάλλοντος. Από την άλλη μεριά, ως χώρος πρασίνου έχει ανάγκη από αναβάθμιση των υποδομών του και ένα μέρος αυτών των αναγκών έρχεται να καλύψει και το έργο Food Trails Horiszon 2020. Θα διευκόλυνε το έργο του Δήμου βέβαια και οποιαδήποτε χορηγία που αφορά το χώρο, για τις πιο άμεσες παρεμβάσεις.
Βαγγέλης: Υπάρχουν οι εργασίες καλλιέργειας του αμπελώνα (κλάδευση, ξεβοτάνισμα, λίπανση, άρδευση, φυτοπροστασία, τρύγος κλπ). Οι εργασίες συντήρησης των υποδομών, όπως η περίφραξη, τα καθιστικά, το δίκτυο άρδευσης, οι πάσσαλοι και τα σύρματα στήριξης, η καθαριότητα του περιβάλλοντος χώρου κ.ά. Τέλος, στις ανάγκες του χώρου μπορεί κανείς να αναφέρει την επάρκεια και διαθεσιμότητα του προσωπικού για τις αναγκαίες ενημερώσεις, ξεναγήσεις και δράσεις που γίνονται στο αμπελώνα σε όλη την διάρκεια του έτους.
Γιώργος: Όπως αναφέρουν ο Βαγγέλης και η Όλγα, κάθε εποχή του χρόνου έχει τις δικές της καλλιεργητικές απαιτήσεις και από άποψη μηχανημάτων, βιολογικών σκευασμάτων για την καταπολέμηση μυκητολογικών προσβολών αλλά και “χέρια” που λέμε εμείς. Προσωπικά υπεύθυνος συντήρησης και εξαιτίας της καθημερινής μου τριβής, θεωρώ ότι προκύπτει και η ανάγκη για υδρολίπανση κάτι που δεν έχει επιτευχθεί ακόμη.
Κατερίνα: Το αμπέλι, χρειάζεται μεράκι για να συνεχίσει να υπάρχει. Είναι μία δύσκολη καλλιέργεια που απαιτεί συνεχή φροντίδα, καθ’όλη την διάρκεια του χρόνου, από εξειδικευμένη ομάδα ειδικών (γεωπόνων, αμπελουργών, οινολόγων). Απαραίτητη είναι και η παρουσία εθελοντών και κατοίκων της περιοχής που ίσως δεν έχουν εξειδικευμένες γνώσεις αλλά μπορούν να προσφέρουν στο χώρο και να νιώσουν και οι ίδιοι ικανοποίηση. Προσωπικά ως εθελόντρια στον αστικό αμπελώνα εδώ και 3 χρόνια, μπορώ να πω πως ο χώρος είναι μοναδικός και σε αποζημιώνει καθώς μιλάμε για μια αστική όαση.
Πού θα βρούμε το κρασί σας, τη «γοργόνα» της Θεσσαλονίκης, αν θελήσουμε να το αγοράσουμε;
Κατερίνα: Να αναφέρω πρώτα πως στον αμπελώνα καλλιεργούνται τέσσερις ελληνικές γηγενείς ποικιλίες. Δύο λευκές, η Ρομπόλα και η Μαλαγουζιά και δύο ερυθρές ποικιλίες, το Αγιωργίτικο και το Ξινόμαυρο. Το κρασί της Θεσσαλονίκης, αντιπροσωπεύεται από πέντε ετικέτες οίνου. Δύο λευκές, την Ρομπόλα και την Μαλαγουζιά και δύο ερυθρές, το Αγιωργίτικο και το Ξινόμαυρο. Τελευταίο απόκτημά μας είναι η ροζέ «γοργόνα» από 100% Ξινόμαυρο. Δυστυχώς, λόγω της μικρής παραγωγής (περίπου 600 φιάλες) το χρόνο δεν διατίθεται προς πώληση. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «συλλεκτική» φιάλη η «γοργόνα». Διατίθεται μόνο για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Όλγα: Τα είπε όλα σχεδόν η Κατερίνα μας, το κρασί που παράγεται από τα αμπέλια στην καρδιά της πόλης, έχει κοινωνικό σκοπό. Στο παρελθόν, έχει διατεθεί σε φιλανθρωπικά δείπνα και τον Δεκέμβρη του 2022, πραγματοποιήθηκε μια ξεχωριστή δημοπρασία με μονοποικιλιακούς οίνους του αμπελώνα που έφεραν ετικέτες με έργα Ελλήνων καλλιτεχνών της δημοτικής πινακοθήκης και τα έσοδα που συγκεντρώθηκαν παραχωρήθηκαν στο βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός. Τέλος, οίνοι του αμπελώνα ανάλογα με τη διαθεσιμότητα, συμμετέχουν σε ξεχωριστές οινογνωσίες με στόχο την προώθηση της πρωτοβουλίας του Δήμου.
Πού αλλού στην πόλη θα μπορούσε να γίνει κάτι παρόμοιο;
Βαγγέλης: Είναι αλήθεια πως μελετάτε από τη Διεύθυνση το ενδεχόμενο αυτό, στη δυτική Θεσσαλονίκη, στην περιοχή της ξηροκρίνης της 2ης Δημοτικής κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Όλγα: Νομίζω όλοι το θέλουμε αυτό! Η δημιουργία εναλλακτικών χώρων πρασίνου και η δημιουργική εμπλοκή κοινοτήτων είναι καίριες ανάγκες. Πάντως, για να προκύψουν παρόμοιοι χώροι αστικής γεωργίας και μάλιστα καλλιέργεια είδους, χρειάζεται να βρεθούν ελεύθεροι χώροι αντίστοιχων προδιαγραφών και μεγέθους. Δεν είναι τόσο απλό, ειδικά όταν μιλάμε για μια μεγάλη και πυκνοκατοικημένη πόλη όμως ελπίζω στα επόμενα δημιουργικά βήματα και σε συνεργασία με την υπεύθυνη υπηρεσία, μπορεί να γίνει τουλάχιστον μια πρώτη αναγνώριση. Άλλωστε, η Διεύθυνση Διαχείρισης Πρασίνου και Περιβάλλοντος έχει ήδη εμπνευστεί έναν αστικό οπωρώνα αλλά όπως είπα, χρήζει η εύρεση του κατάλληλου χώρου.
MORE INFO PLEASE
Στην υλοποίηση, τον σχεδιασμό και την ιδέα δημιουργίας του αστικού αμπελώνα του Δήμου Θεσσαλονίκης συμμετείχαν:
- Το Κτήμα Γεροβασιλείου και προσωπικά ο κ. Ευάγγελος Γεροβασιλείου
- Ο Δήμος Θεσσαλονίκης και ο τότε Αντιδήμαρχος Πρασίνου και Περιβάλλοντος και νυν Δήμαρχος κ. Κωνσταντίνος Ζέρβας, και ο τότε προϊστάμενος του Τμήματος Συντήρησης Κήπων κ. Ευάγγελος Ματζίρης.
- Το Α.Π.Θ με το Εργαστήριο Αμπελουργίας της Γεωπονικής Σχολής, και τον καθηγητή κ. Στέφανο Κουνδουρά
Στην προσπάθεια συνέδραμαν επίσης ο καθηγητής της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ Ιωάννης Τσαλικίδης, ο καθηγητής του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης Στέφανος Στεφάνου και η γεωπόνος του Δήμου Θεσσαλονίκης Χριστίνα Ζέτη.
Ακόμη, πέρα από την αρχική ομάδα της δημιουργίας του, ο αμπελώνας έχει πολύ καλούς φίλους! Συγκεκριμένα, την καθηγήτρια του ΑΠΘ, Μαρία Παρταλίδου που ενέταξε τον αμπελώνα στις οινικές διαδρομές στο έργο The Sea of Wine, τον κύριο Μαρίνο Φράγκο, πρώην δημοτικό υπάλληλο και υπεύθυνο του χώρου που τώρα δρα εθελοντικά στο αμπέλι, τον εξειδικευμένο εθελοντή μας και σύμβουλο γεωπόνο, Γιώργο Τσινίδη αλλά και πολλούς άλλους που τους ευχαριστούμε για τη διάθεση και την προσφορά τους. Ακόμη, σημαντικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του χώρου και διατήρησή του, παίζει πάντα ο Υπεύθυνος Τομεάρχης των Τμημάτων Συντήρησης του Δήμου που αυτή τη στιγμή για τον ανατολικό τομέα, είναι ο κύριος Θεόδωρος Σαβόπουλος.
Φωτογραφία Αρχείου
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΑΤΖΙΡΗΣ: Δρ. Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος, Προϊστάμενος του Τμήματος Μελετών και Σχεδιασμού Αστικού Πρασίνου της Διεύθυνσης Διαχείρισης Πρασίνου και Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΣ: Υπάλληλος της Διεύθυνσης Διαχείρισης Πρασίνου και Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης, υπεύθυνος εργοταξίου του αστικού αμπελώνα.
ΟΛΓΑ ΒΟΥΤΣΙΚΆΚΗ: Msc Γεωπόνος, Συντονίστρια του έργου Food Trails Horizon 2020 του Δήμου Θεσσαλονίκης. Εκπρόσωπος του αστικού αμπελώνα στο δίκτυο Urban Vineyrads Association.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ: Οινολόγος – Τεχ. Γεωπόνος Βιολογικής Καλλιέργειας, Εθελόντρια στον αστικό αμπελώνα του Δήμου Θεσσαλονίκης και σε δράσεις φύτευσης κηπευτικών
