Γράφει ο Τάσος Γέροντας
David Kaiser «Κβαντική κληρονομιά». Μετάφραση Γρηγόρης Πανουτσόπουλος και Θεμιστοκλής Χαλικιάς. Σελιδοποίηση Αντώνης Παπάδης. Εκδόσεις Ροπή 2023.
408 σελίδες σε εξαιρετικής ποιότητας λείο λευκό χαρτί, με εξαιρετική μετάφραση, πολύ καλή επιμέλεια (αν και με ξάφνιασαν τα «της Καλιφόρνια», «της Αριζόνα»), υπέροχη σελιδοποίηση, εκτύπωση και βιβλιοδεσία.
Ο Ντέιβιντ Κάιζερ είναι καθηγητής ιστορίας της επιστήμης και καθηγητής φυσικής στο ΜΙΤ. Επιτυχημένος συγγραφέας και ερευνητής της κβαντικής, έχει γράψει πλήθος άρθρων επί του αντικειμένου του. Το παρόν βιβλίο επιλέχθηκε από τα περιοδικά Physics Today και Physics World ως ένα από τα καλύτερα ακαδημαϊκά βιβλία της χρονιάς που κυκλοφόρησε.
Το βιβλίο αποτελείται από 19 κεφάλαια, χωρισμένα σε τέσσερις θεματικές ενότητες. Όλα πλην ενός είχαν δημοσιευθεί με διαφορετική μορφή κατά το παρελθόν. Κι ενώ οι ενότητες έχουν αναμενόμενους τίτλους (κβάντα, υπολογίζοντας, ύλη, σύμπαν), οι τίτλοι των κεφαλαίων προϊδεάζουν για το ύφος της γραφής. Άλλοτε αστείοι, άλλοτε προκλητικοί, άλλοτε παραπέμποντας σε άλλους τίτλους, ενίοτε ποιητικοί: «Βράζοντας ηλεκτρόνια», «Ζωή και θάνατος, όταν η φύση αρνείται να επιλέξει», «Όνειρα θερινής νυκτός» (μικρή παραφθορά του έργου του Σαίξπηρ), «Όχι άλλες μοναχικές καρδιές» (μικρή αλλαγή στο τραγούδι του Μακ Κάρτνεϋ No more lonely nights).
Στα κεφάλαια αυτά παρελαύνει η κβαντική φυσική και όλο της το μεγαλείο: τι γνωρίζουμε, τι δεν γνωρίζουμε, τι καταλαβαίνουμε, τι δεν καταλαβαίνουμε, πώς φτάσαμε ως εδώ και, κυρίως, ποιοι έφεραν τη γνώση μας μέχρι εδώ. Επειδή το βιβλίο εστιάζει πρωτίστως στους επιστήμονες ως ανθρώπους. Συνδυάζει τις έρευνές τους, τις ιδέες τους, τις ανακαλύψεις τους με τους χαρακτήρες, την εποχή και τις συνθήκες που έζησαν. Μας παρουσιάζει την ιστορία της κβαντικής σε συνδυασμό με την κοινωνική και την πολιτική κατάσταση κάθε τόπου, κάθε εποχής. Όπως σχολιάζει ο Νομπελίστας Κιπ Θορν «Οι ιστορίες του καταφέρνουν να ενσωματώνουν με υπέροχο τρόπο την ανθρώπινη ιστορία στην επιστήμη». Ο Κάιζερ θα μας δείξει πώς οι συνθήκες που επικρατούσαν στη Γερμανία οδήγησαν τον Σραίντινγκερ να σκεφτεί το νοητικό πείραμα με τη γάτα. Θα μας εξηγήσει πώς οι συνεχείς μεταβολές στην Αγία Πετρούπολη «ώθησαν» τον Αλεξάντερ Φρίμαν στην ερμηνεία των εξισώσεων του Αϊνστάιν. Όμως θα μας παρουσιάσει και τις άλλες πλευρές των επιστημόνων, τις πιο ανθρώπινες, ενίοτε και αστείες ή ποιητικές. Για παράδειγμα, στο Κέμπριτζ το «Ντιράκ» ήταν μια μονάδα μέτρησης που αντιστοιχούσε σε μία λέξη ανά ώρα, ο «ελάχιστος δυνατός αριθμός λέξεων που, οποιοσδήποτε κατέχει την ικανότητα της ομιλίας, θα μπορούσε να εκφέρει σε συνθήκες κοινωνικοποίησης». Κι αυτό επειδή ο πολύ συνεσταλμένος Ντιράκ μιλούσε ελάχιστα στις παρέες. Από την άλλη, ο ίδιος ο Ντιράκ είχε πει πως η ομορφιά αποτελούσε το πιο σίγουρο μονοπάτι προς την αλήθεια.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον (παρά τα κουραστικά πολλά στοιχεία) παρουσιάζουν τα κεφάλαια σχετικά με την εκπαίδευση των φυσικών στις ΗΠΑ, τη σύγκριση με την ΕΣΣΔ και πώς επηρεάστηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο και τη λήξη του. Αφού παρουσιάσει εκτενώς τις φιλοσοφικές προκλήσεις της κβαντικής, αναφέρει τη δραστική μείωσή τους από τη διδασκαλία, λόγω της αύξησης του αριθμού των φοιτητών. Κι ενώ ο ίδιος δεν σχολιάζει τη μείωση αυτή, γεμίζει το βιβλίο του με προτάσεις, οι οποίες προκαλούν προβληματισμούς.
Το βιβλίο κλείνει με έναν αποχαιρετισμό στον Στήβεν Χώκινγκ. Χωρίς να κρύψει κάποια μειονεκτήματα του χαρακτήρα του, ξεδιπλώνει τον θαυμασμό του γι’ αυτόν τον μεγάλο επιστήμονα, τονίζοντας δύο πλευρές. Πρώτα το χιούμορ του (…ενώ έχανε τον έλεγχο των μυών του προσώπου του, η έκφρασή του πάγωσε σε ένα είδος παιχνιδιάρικου χαμόγελου), και μετά το πώς εμπνέει τους νέους (δεν γνώρισα ποτέ μου τον Στήβεν Χώκινγκ, όμως το πνεύμα του –και αρκετές από τις ιδέες του- με ακολουθούν για όλη μου σχεδόν τη ζωή).
Η πρόταση που κλείνει το βιβλίο είναι σπουδαία. Εύχομαι το παράδειγμά του (του Χώκινγκ) να συνεχίζει να εμπνέει νέους ανθρώπους να διαψεύδουν τις προσδοκίες και να θέτουν μεγάλα, υπερφιλόδοξα ερωτήματα σχετικά με το σύμπαν.
Προσωπικά νομίζω πως η τελευταία πρόταση του προτελευταίου κεφαλαίου συνοψίζει την ουσία αυτού του υπέροχου βιβλίου: Με υπομονή, επιμονή και τύχη, μπορούμε κάποιες φορές να ρίξουμε μια κλεφτή ματιά στο πιο θεμελιώδες επίπεδο της φύσης.
Εξαιρετικό βιβλίο! Παρουσιάζει συναρπαστικά, γοητευτικά, επεξηγηματικά την κβαντική, την πρόοδό της, τους ανθρώπους της. Γραφή ανάλαφρη, πνευματώδης, σαφής, κατανοητή. Από την αρχή της ανάγνωσης με ενθουσίασε, προχωρώντας μέχρι το τέλος με συνεπήρε. Όσο και να κατέχετε την κβαντική ή όσο ξένη και να σας είναι, αυτό το βιβλίο θα το απολαύσετε.
«Οι φυσικοί κατασκεύαζαν ολοένα και μεγαλύτερες μηχανές για να δοκιμάσουν τις ιδιότητες της ύλης σε ολοένα και μικρότερες κλίμακες.»
«Η γάτα του Σραίντινγκερ λοιπόν θα πρέπει να μας θυμίζει κάτι παραπάνω από τη σαγηνευτική παραδοξότητα της κβαντομηχανικής. Θα πρέπει να μας θυμίζει πως και οι επιστήμονες είναι, σαν κι εμάς, άνθρωποι οι οποίοι νιώθουν και φοβούνται.»
«Η μάζα μας, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, δεν αποτελεί τίποτε άλλο από ένα συμπαντικό λογιστικό λάθος.»
«Η πεποίθηση πως οι οικείοι σε μας τρόποι επικοινωνίας θα είναι αναγνωρίσιμοι στο έτος 300000 μ.Χ. θα ήταν ύβρις.»
«Η Βίβλος μας διδάσκει πώς να φτάσουμε στα Ουράνια και όχι πώς λειτουργούν οι ουρανοί.» Γαλιλαίος.
«Η κβαντική θεωρία φαίνεται να μας υποχρεώνει να έρθουμε αντιμέτωποι με ερωτήματα σχετικά με την τύχη, την τυχαιότητα και την ενδεχομενικότητα –περίπου όπως συμβαίνει και με την ιστορική έρευνα. Υπάρχουν άραγε γεγονότα στον χώρο και στον χρόνο που εξελίσσονται στη βάση κάποιου μεγάλου, κρυφού σχεδίου; Ή είμαστε καταδικασμένοι πάντα να κυνηγάμε τυχαία γεγονότα και να ταλανιζόμαστε από αβεβαιότητα;»
