γράφει η Φανή Χατζή
Εκδ. Δώμα, 2023, Μτφρ: Αγγελική Βασιλάκου
Μετά την καθηλωτική «Εποχή των Τυφώνων» που κέρδισε τις παγκόσμιες και εγχώριες εντυπώσεις, η Μεξικανή Φερνάντα Μελτσόρ παραδίδει με το, επίσης υποψήφιο για το Διεθνές Booker, «Πάρανταϊς» ένα έργο για την ευθύνη, τον μισογυνισμό, την κουλτούρα του βιασμού, αλλά πρωτίστως για τη διάτρηση και διάχυση της βίας.
Στο πολυτελές οικιστικό συγκρότημα Πάρανταϊς συνυπάρχουν ένοικοι πολύ πλούσιοι και εργαζόμενοι πολύ φτωχοί, δύο άκρα του ταξικού φάσματος που εκπροσωπούνται από τους εφήβους πρωταγωνιστές της νουβέλας∙ τον ξανθό, ευτραφή, Φράνκο, που μετουσιώνει σαν χαρακτήρας τη βαρεμάρα και την έπαρση του κακομαθημένου πλουσιόπαιδου, και τον μελαχρινό, καχεκτικό κηπουρό του συγκροτήματος, Πόλο. Απόβλητοι ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θα μπορούσε να προσφέρει στον μεν την πολυπόθητη αριστεία και στον δε την αναγκαία ανέλιξη, απόκληροι και οι δυο των οικογενειών τους, τα δύο νεαρά αγόρια αρχίζουν να αναπτύσσουν μια ιδιότυπη ανταλλακτική σχέση βασισμένη στις καταχρήσεις. Ο Φράνκο εξασφαλίζει τα χρήματα και ο Πόλο τα εξαργυρώνει σε ποτό και τσιγάρα. Προκειμένου να χαρούν τους καρπούς της συνεργασίας τους, βρίσκονται στο «πιο σκοτεινό σημείο της ξύλινης αποβάθρας» του Πάρανταϊς για να πιουν και να καπνίσουν.
Βασική θεματική των συζητήσεών τους είναι η σενιόρα Μαριάν, η εντυπωσιακή σύζυγος ενός εκ των πιο πλούσιων ενοίκων, η οποία σκιαγραφείται μέσα από τις διαφορετικές οπτικές των δύο νέων. Η εμμονική και βουτηγμένη στον φετιχοποιημένο κόσμο του πορνό οπτική του Φράνκο δίνεται μέσω μιας αφήγησης μιμούμενης τον φρενήρη ρυθμό του «ψυχαναγκαστικού» οργασμού του εφήβου. Για τον Φράνκο η Μαριάν είναι το αντικείμενο, στην κυριολεξία, του πόθου του, κάτι που πρέπει και νομιμοποιείται να αποκτήσει. Η σκοπιά του Πόλο, από την άλλη, είναι εμποτισμένη με ταξικό μίσος και συμπλέγματα κατωτερότητας. Η διαρκής διάθεση υποβίβασης της Μαριάν πηγάζει από την ανάγκη να ανυψώσει τον εαυτό του και να αντικατοπτρίσει την ταπείνωση που έχει δεχτεί από εκείνη. Όταν οι δυο άντρες διασταυρώσουν τα διαφορετικής ρίζας μίση τους, η όσμωση θα φέρει στην επιφάνεια ένα κράμα τοξικής αρρενωπότητας και βαθιά ριζωμένου μισογυνισμού, που προαναγγέλλει την καταστροφή.
Η Μεξικανή συγγραφέας δεν κρύβει ποτέ ότι η συγκεκριμένη σχέση θα αποβεί μοιραία. Το βιβλίο, εξάλλου, ξεκινά με τη φράση «Για όλα έφταιγε ο χοντρός, αυτό θα τους έλεγε», μια φράση που αφήνει το μυαλό να οργιάσει για το ακριβές περιεχόμενο του «όλα». Η φράση όμως συμπυκνώνει και τη διάθεση αποποίησης ευθυνών εκ μέρους του Πόλο, μια δήλωση που έρχεται σε αντίθεση με την αποτύπωση του χαρακτήρα του. Πόσο άμοιρος ευθυνών είναι ένας άνδρας που ξεσπά την αυτολύπησή του σε έναν ρατσιστικό και σεξιστικό οχετό, ένας άνθρωπος που ανυπομονεί να γίνει από θύμα θύτης; Πριν, ωστόσο, ανεβάσει στο εδώλιο τον κατηγορούμενο, η Μελτσόρ, με έναν καλοδουλεμένο ελεύθερο πλάγιο λόγο, που της επιτρέπει το αφηγηματικό σχόλιο και την εσωτερική εστίαση, αναδεικνύει πρώτα τα «επίπεδα» της κοινωνικής αποσύνθεσης. Βυθισμένος στην πόλη του Προγκρέσο, μια πόλη των ναρκοτράφικος, της απανθρωποίησης, της τάξης που κληροδοτείται σαν κουσούρι, της απόγνωσης και του αδιέξοδου, της ανέχειας και της ανοχής, ο Πόλο μοιάζει όντως αθώος.
Η σαρωτική και κατά τα άλλα απαλλαγμένη από διδακτισμό γραφή της Μελτσόρ βρίθει συμβόλων. Το μόνο κατ’ ευφημισμό Πάρανταϊς περικλείεται ασφυκτικά από άγρια βλάστηση, που απειλεί με τις ρίζες των δένδρων να πνίξει το συγκρότημα. Ο γεμάτος βακτήρια και παράσιτα ποταμός Χαμάπα δημιουργεί την αίσθηση μιας παράκτιας σήψης έτοιμης να παρεισφρήσει στον οχυρωμένο Παράδεισο ανά πάσα στιγμή. Το σύμπλεγμα κατωτερότητας του Πόλο αλλά και η σταδιακή του ηθική ολίσθηση δίνεται από σύμβολα γείωσης. Ο Πόλο μετά τη δουλειά του κατηφορίζει με το ποδήλατο, περνάει κάτω από τη γέφυρα και καταλήγει να κοιμάται στο πάτωμα. Η αίσθηση «έκπτωσης» από τον παράδεισο προοικονομείται από το όνομα του ξαδέλφου του Πόλο, Μίλτον (βλ. Paradise Lost) αλλά κυρίως από τον τόπο συνάντησης των δύο εφήβων, στο μεταίχμιο του «παραδείσου» και του μαγκρόβιου έλους, κάτω από μια συκιά, που πλακώνει την αφήγηση με την θρησκευτική της παραβολή∙ είναι ο Φράνκο και ο Πόλο οι έκπτωτοι των κήπων του «Πάρανταϊς» ή πρόκειται για μια περίπτωση συκο-φαντίας, και ο Πόλο δεν έφταιξε σε τίποτα;
Με αυτό το έργο η Μελτσόρ καταφέρνει να δημιουργήσει την ανατριχιαστική αίσθηση ότι το κακό διαχέεται και απειλεί να αρπάξει κι εσένα. Όσο κι αν το κείμενο δομείται πάνω σε τρίπτυχα (π.χ. Γη-Παράδεισος-Κόλαση), όσο κι αν φωτίζονται οι αντιθέσεις (Προγκρέσο-Πάρανταϊς, Φράνκο-Πόλο), η βία τέμνει το βιβλίο κάθετα, ποτίζει τη γραφή, τη γλώσσα, το ύφος, απλώνεται σε όλες της τις διαστάσεις και δημιουργεί έναν ιστό που γραπώνει όλο το κείμενο. Προς επίρρωση της εύστοχης σύνδεσης της Μελτσόρ με τον Φώκνερ και τον Μπολάνιο, αξίζει να εντάξουμε τη Μελτσόρ και σε μια πιο σύγχρονη λογοτεχνική οικογένεια, μέλη της οποίας είναι οι Ενρίκεζ, η Σβέμπλιν, η Οχέδα, μιας μητριαρχικής οικογένειας που αναζωογονεί το λατινοαμερικανικό θρίλερ και ελπίζουμε να διαιωνιστεί.
