γράφει ο Τάσος Γέροντας
Ντέιβα Σόμπελ «Ρολόγια εν πλω». Μετάφραση Παναγιώτης Δρεπανιώτης. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2023.
216 σελίδες σε πολύ καλής ποιότητας υποκίτρινο χαρτί, με πολύ καλή επιμέλεια, εξαιρετική σελιδοποίηση, εκτύπωση και βιβλιοδεσία.
22 Οκτωβρίου 1707. Πέντε καράβια του αγγλικού στόλου επέστρεφαν νικηφόρα από το Γιβραλτάρ. Μια ομίχλη, που κρατούσε δώδεκα μέρες, αρκούσε για να τους αποπροσανατολίσει. Κι έτσι βρέθηκαν βορειότερα απ’ όσο υπολόγιζαν. Κι αντί στα ανοιχτά της Βρετάνης, βρέθηκαν στα βράχια των νησιών Σίλλυ. Αποτέλεσμα; Βυθίστηκαν σχεδόν αύτανδρα τα τέσσερα από τα πέντε. Σχεδόν δύο χιλιάδες οι πνιγμένοι. Γιατί;
Ο ήλιος την ημέρα και οι αστερισμοί τη νύχτα ήταν πολύ καλοί βοηθοί των ναυτικών στον προσδιορισμό της θέσης του καραβιού στη διεύθυνση ανατολή-δύση. Όμως ο προσδιορισμός της θέσης στη διεύθυνση βορράς-νότος ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση.
Εδώ να σημειώσουμε πως, όπως βλέπουμε μια υδρόγειο σφαίρα, οι γραμμές που κινούνται παράλληλα από τον ισημερινό προς τους πόλους είναι το γεωγραφικό πλάτος, ενώ οι γραμμές που ενώνουν τους δύο πόλους είναι το γεωγραφικό μήκος.
Ο προσδιορισμός του γεωγραφικού μήκους, λοιπόν, της θέσης ενός καραβιού ήταν το μεγάλο πρόβλημα της ναυσιπλοΐας. Τόσο μεγάλο που το 1714 θεσπίστηκε από το Βρετανικό Κοινοβούλιο ο νόμος περί του γεωγραφικού μήκους. Το έπαθλο για τον νικητή ήταν 20.000 λίρες, ποσό αμύθητο για την εποχή εκείνη.
Η Ντέιβα Σόμπελ με πολύ κατανοητό τρόπο και πολύ ευχάριστη γραφή μας παρουσιάζει τα προβλήματα στη ναυσιπλοΐα που προκαλούσε η αδυναμία προσδιορισμού του γεωγραφικού μήκους. Στη συνέχεια αναπτύσσει τους δύο δρόμους, που ακολούθησαν όσοι δέχτηκαν την πρόκληση του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Ο ένας δρόμος, αυτός των αστρονόμων, ήταν με τη βοήθεια των αστερισμών, και ο άλλος, αυτός των ωρολογοποιών, ήταν με τη χρήση ρολογιών ακριβείας. Παρουσιάζει με πολλά και κατανοητά παραδείγματα τις μεθόδους υπολογισμού κάθε δρόμου, αλλά και τα προβλήματα. Κυρίως όμως εστιάζει στον Τζων Χάρρισον. Αυτός ήταν ένας Άγγλος ξυλουργός, με σχεδόν μηδενική μόρφωση και εκπαίδευση. Με μεγάλη επιδεξιότητα και ευστροφία κατάφερε να κατασκευάσει τέσσερα ρολόγια ακριβείας,τα οποία μπορούσαν να λειτουργούν άψογα ακόμα και στις δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν σε ένα καράβι εν μέσω τρικυμίας. Είχε όμως ο Χάρρισον και το απαραίτητο πείσμα για να ξεπεράσει τον πόλεμο που του έκαναν και τα εμπόδια που του έθεταν αστρονόμοι, οι οποίοι έβλεπαν τις δικές τους προσπάθειες να αποτυγχάνουν. Ο Χάρρισον παρουσίασε το πρώτο του ρολόι το 1730 και το τέταρτο το 1760, όταν ήταν ήδη 67 ετών. Η δικαίωση ήρθε το 1773, και μόνο μετά από παρέμβαση του γιού του στον βασιλιά Γεώργιο Γ’. Τρία χρόνια αργότερα ο Χάρρισον πέθανε.
Εξαιρετικό βιβλίο! Μια περιπέτεια στις θάλασσες, στούς ουρανούς, στα μονοπάτια της επιστήμης και της τεχνικής, στα ενδόμυχα των ψυχών, στους αγώνες και τις αγωνίες των ανθρώπων. Είναι ένα ακόμα βιβλίο που δείχνει πόσο δύσκολα κατακτήθηκε κάτι που σήμερα θεωρούμε αυτονόητο. Εξαιρετική, όπως πάντα, η μετάφραση του Δρεπανιώτη, η οποία συνοδεύεται και από υποσέλιδες πολύ κατατοπιστικές σημειώσεις.
«Με τα ναυτικά ρολόγια του ο Τζων Χάρρισον δοκίμασε τα νερά του χωροχρόνου. Κατόρθωσε, ενάντια σε κάθε πρόβλεψη, να χρησιμοποιήσει την τέταρτη -τη χρονική- διάσταση, για να συνδέσει σημεία πάνω στη τριδιάστατη υδρόγειο σφαίρα. Απέσπασε από τους αστέρες τα μυστικά των τοποθεσιών του κόσμου και κλείδωσε το μυστικό σε ένα ρολόι τσέπης»
