Γράφει ο Τάσος Γέροντας
Ιωάννα Μπουραζοπούλου «Ο Δράκος της Πρέσπας ΙΙΙ. Η μνήμη του πάγου». Εκδόσεις Καστανιώτη 2023.
498 σελίδες σε μέτριας υφής οικολογικό χαρτί, με πολύ καλή επιμέλεια, εξαιρετική εκτύπωση και βιβλιοδεσία, με σκληρό εξώφυλλο και κουβερτούρα, και πολύ όμορφη φωτογραφία της συγγραφέως στο οπισθόφυλλο, κάτω από την κουβερτούρα.
«Η μνήμη του πάγου» είναι το τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας «Ο Δράκος της Πρέσπας». Το ταξίδι στον κόσμο του Δράκου ξεκίνησε το 2014 με την «Κοιλάδα της λάσπης» και συνεχίστηκε το 2019 με την «Κεχριμπαρένια έρημο», για να ολοκληρωθεί τώρα.
Ένας δράκος εμφανίζεται στα νερά της Πρέσπας. Κινείται χωρίς να γνωρίζει τα σύνορα των τριών χωρών που μοιράζονται τη λίμνη. Η παρουσία του αλλοιώνει τη λίμνη. Προκαλεί πρώτα την ένωση της Μεγάλης με τη Μικρή Πρέσπα. Όμως έχει διαφορετική επίδραση σε κάθε τμήμα της! Στο ελληνικό τμήμα και γύρω από αυτό βρέχει συνεχώς, επικρατεί μια μόνιμη μουντάδα στον ουρανό και υγρασία στην ατμόσφαιρα, ενώ το έδαφος γύρω από τη λίμνη έχει μετατραπεί σε λάσπη. Στη Βόρεια Μακεδονία, από την άλλη, η λίμνη έχει γίνει μια απέραντη, ξανθή έρημος. Ο ήλιος καίει ασταμάτητα, εξαφανίζοντας τη διαφορά των εποχών.. τώρα μεταφερόμαστε στο αλβανικό κομμάτι της λίμνης, όπου επικρατεί μόνιμος χειμώνας. Τα νερά της λίμνης έχουν παγώσει. Ο πάγος δείχνει να αυτοπροστατεύεται: κάθε φορά που τον σπάζουν, μόνος του συμπληρώνει το κενό, δυσκολεύοντας την αλιεία του λυκόψαρου, που παρέχει τροφή, δέρματα και λίπος στους ντόπιους.
Όπως και στις άλλες όχθες, κι εδώ έχουν συγκεντρωθεί δρακολόγοι, άνθρωποι ορκισμένοι να μελετήσουν, να εντοπίσουν και να σκοτώσουν τον Δράκο, ο οποίος ανά αραιά διαστήματα σκοτώνει ανθρώπους από κάθε όχθη. Στην Ελλάδα οι δρακολόγοι είναι αποκλειστικά άνδρες, στη Βόρεια Μακεδονία και των δύο φύλων, ενώ στην Αλβανία είναι αποκλειστικά γυναίκες. Κι εδώ είναι χωρισμένες σε δύο ομάδες, τις τοξότριες, που προσπαθούν να τον σκοτώσουν, και τις ιέρειες, που προσπαθούν να επικοινωνήσουν μαζί του. Κι εδώ κυριαρχεί η Παγκόσμια Τράπεζα Ανάπτυξης, η οποία ελέγχει την οικονομία (φαινομενικά) και τους νόμους (ουσιαστικά) της περιοχής. Ο παντοδύναμος, επίφοβος και μισητός Έκτορας Μόζερ είναι τα μάτια της Π.Τ.Α., παρότι ο ίδιος είναι τυφλός.
Κι εδώ οι ομάδες των ομοεθνών δρακολόγων είναι αντίπαλες. Κι εδώ οι δρακολόγοι αντιμετωπίζουν με εχθρότητα, ενίοτε με μίσος τους αλλόχθιους δρακολόγους. (Αλλόχθιος: τι ωραία λέξη σκέφτηκε η συγγραφέας!) Άλλωστε η Π.Τ.Α. απαγορεύει ρητά και αυστηρά τις επαφές μεταξύ των αλλοεθνών δρακολόγων. Γιατί άραγε;
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον παρακολουθούμε τη Βαλμίρα, την ατρόμητη, απότομη, μονόχνωτη τοξότρια, καθώς και την ασκούμενή της Κλάρα. Γιατί άραγε είναι τόσο απότομη, έως εχθρική απέναντι στη νεαρή; Παρόλα αυτά, οι κουβέντες, οι νουθεσίες, οι εξομολογήσεις, αλλά και οι σκέψεις που έμειναν κρυμμένες κατά τη συζήτηση που έκαναν την παγωμένη νύχτα του πρώτου κυνηγιού, συγκινούν με τη θέρμη τους. Είναι κι εκείνο το τρομακτικό σημάδι που έχει η Βαλμίρα στο μάγουλο, που της το έκανε ένα μοναχικό γεράκι. Άραγε το σχήμα του σημαίνει κάτι; Ποιος είναι ο ρόλος του μοναδικού άνδρα της περιοχής, του μοναχικού Αρτέμ Ντράγκου;
Πώς γίνεται η Βαλμίρα και οι υπόλοιπες Αλβανίδες να βλέπουν πάγο στην ελληνική πλευρά, όπου οι Έλληνες κωπηλατούν βάρκες; Κι η μυστηριώδης γερόντισσα πώς γίνεται να βλέπει, πάγο, άμμο αλλά και λάσπη;
Η εξήγηση; Απρόσμενη, φυσικά. Αδιανόητη, προφανώς.
Τελικά, και σε αντίθεση με τις επιταγές και την τρομοκρατία της Π.Τ.Α., η Βαλμίρα θα έρθει σε επαφή με έναν επιβλητικό νότιο, έναν έλληνα. «Ο πάγος θα σπάσει» από τα τρυφερά αισθήματα που θα αναπτυχθούν. Οι σκληροπυρηνικοί των δύο πλευρών θα πεισθούν να συμμαχήσουν για να σώσουν τις ζωές δύο αθώων ανθρώπων. Αυτή η προσέγγιση θα φέρει τις δύο πλευρές πιο κοντά στην αλήθεια. Κι εκείνος ο νότιος με το ένα χέρι τους λέει τόσο πολλά, τόσο παράξενα, που όμως ακούγονται όμορφα. Προηγούμενες επαφές των νοτίων και των ανατολικών θα τους παρέχουν περισσότερες πληροφορίες, θα φωτίσουν κι άλλο τον δρόμο προς την αλήθεια.
Μικρά κομμάτια από όλες τις ιστορίες αρχίζουν να ενώνονται, θραύσματα όμορφα σχηματίζουν μια πλήρη εικόνα, κομπάρσοι αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Η ραψωδία λ της Οδύσσειας γίνεται το όπλο των ενωμένων ομάδων. Πώς ολοκληρώνεται το μεγάλο έργο; Ο Αλχημιστής και ο Μαθητής, που συζητούν στην αρχή κάθε βιβλίου δίνουν την απάντηση. Το Μεγάλο Έργο είναι η πορεία από το σκοτάδι στο φως και διενεργείται σε τέσσερα στάδια: Nigrado, Albedo, Citrinas, Rubedo (Μελάνωση, Λεύκανση, Ξάνθωση, Ερύθρωση. Αυτά τα τέσσερα στάδια ακολουθήσαμε με τα τρία βιβλία. Τέσσερα στάδια σε τρία βιβλία; Πώς γίνεται; Τι σημαίνει το σχήμα στο τέλος, στην τέταρτη πράξη;
Θα περίμενε ο αναγνώστης να διαβάσει στο τέλος πώς θα κατέληγε η ιστορία, τι θα γινόταν στην Πρέσπα. Όχι όμως από τη Μπουραζοπούλου. Όλα της τα βιβλία αποδεικνύουν ότι της αρέσει να προκαλεί τον αναγνώστη. Αυτό κάνει και τώρα. Προκαλεί τον αναγνώστη να φανταστεί το τέλος, το οποίο θα σηματοδοτεί μια νέα αρχή για τον τόπο και τους ντόπιους. Άλλωστε αυτό φάνηκε από τη συζήτηση του Αλχημιστή με τον Μαθητή. Δίνοντας η Μπουραζοπούλου στον Μαθητή την τριπλή καταγωγή, τον καθιστά αντιπρόσωπο και σύμβολο των τριών λαών της λίμνης. Και το μέλλον του/τους, την πορεία του/τους, την ολοκλήρωσή του/τους, την ερύθρωση θα την πετύχει μόνος του, όπως αυτός επιθυμεί. Η απάντηση είχε δοθεί από τον πρώτο τόμο, όμως μόνον τώρα αποκαλύφθηκε. Μεγαλειώδες!
Δυστοπικό το έργο, όμως αφήνει έντονη επίγευση αισιοδοξίας στο τέλος. Το αύριο μπορεί να γίνει καλύτερο, πιο φωτεινό, πιο ζωντανό, πιο ανθρώπινο. Αυτό όμως εναπόκειται σε μας να το πετύχουμε. Θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τα (τεχνητά, κατά κανόνα) σύνορα που μας χωρίζουν, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, τις γνώσεις μας, τις εμπειρίες μας, τη σοφία μας για να τα καταφέρουμε; Η απάντηση απαιτεί φαντασία. Φαντασία και ελπίδα.
