Γράφει ο Λάζαρος Γεροφώτης
Σαν σήμερα πριν 79 χρόνια ξεκίνησε η μάχη της Αθήνας τα λεγόμενα “Δεκεμβριανά”,
ήταν μία σειρά ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα από τον Δεκέμβριο
1944 έως τον Ιανουάριο 1945, ανάμεσα στις δυνάμεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) από τη μία και τις
βρετανικές και κυβερνητικές δυνάμεις από την άλλη που ανήκαν σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα, από την σοσιαλδημοκρατία έως την φιλομοναρχική δεξιά και πρώην συνεργάτες
των κατακτητών. Στις 12 Φεβρουαρίου 1945 έληξαν με την συμφωνία της Βάρκιζας με
ηττημένο το ΕΑΜ. Ήταν η πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, όπου επίσημα
ξεκίνησε το 1946 και τελείωσε του 1949, όπου είχε ως αποτέλεσμα την νίκη του Ελληνικού
Στρατού και την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος. Θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη
πράξη του Ψυχρού πολέμου στη μεταπολεμική ιστορία και ήταν η πολεμική σύγκρουση με
τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το 1830 έως σήμερα.
Στον Ελληνικό κινηματογράφο, λίγες παραγωγές ασχολήθηκαν σοβαρά με το θέμα του
εμφυλίου, κυρίως σε δημιουργίες του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, καθώς η θεματολογία σχετικά με τον εμφύλιο λόγω της λογοκρισίας μέχρι την μεταπολίτευση, ήταν
απαγορευμένη. Εκείνοι που ασχολήθηκαν περισσότερο και έβαλαν σε δημιουργίες τους τα
γεγονότα το εμφυλίου ήταν ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και ο Παντελής Βούλγαρης. Φυσικά,
πολλοί άλλοι σκηνοθέτες αποτύπωσαν τα γεγονότα του εμφυλίου (Μαχαίρας, Δαμιανός,
Τζίμας, Βρεττάκος, Χαραλάμπους και πολλοί άλλοι δημιουργοί).
Στον Ελληνικό κινηματογράφο τα “Δεκεμβριανά” αποτυπώνονται με την ματιά του
βραβευμένου με Χρυσό Φοίνικα Θόδωρο Αγγελόπουλο στον Θίασο (1975), με έναν
συγκλονιστικό μονόλογο από την Εύα Κοταμανίδου που περιγράφει εκείνες τις μέρες,
κοιτώντας την κάμερα.
Φυσικά, τα γεγονότα των “Δεκεμβριανών” αποτυπώνονται με το μοναδικό βλέμμα του Αγγελόπουλου και σε άλλη σκηνή της ταινίας, όπου βλέπουμε ενωμένους τους Έλληνες να
τραγουδούν για την απελευθέρωση, με σημαίες Ελληνικές, Σοβιετικές, Αμερικάνικες και
Βρετανικές και μια τουφεκιά διαλύει την ένωση αυτή. Ερημιά και πτώματα στους άδειους
δρόμους και μία γκάιντα να παίζει (συμβολισμός για την Βρετανική παρέμβαση στα
γεγονότα του εμφυλίου). Ο καθένας πια έχει επιλέξει πλευρά και οι Αριστεροί συγκεντρώνονται στο ίδιο σημείο με σημαίες Σοβιετικές κι Ελληνικές. Η ταινία θεωρείται
από τις σημαντικότερες του Ελληνικού κινηματογράφου. Τα γυρίσματα της ξεκίνησαν εν
μέσω δικτατορίας και η ταινία προβλήθηκε πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 1975.
Στον “Θίασο” η ταινία δείχνει τα μέλη του θιάσου να προετοιμάζουν, να κάνουν πρόβες, να
προωθούν και να παίζουν το θεατρικό έργο “Γκόλφω”, ένα βουκολικό δράμα αγάπης,
προδοσίας και θανάτου. Σε δεύτερο επίπεδο, η ταινία επικεντρώνεται στα ιστορικά
γεγονότα μεταξύ 1939-1952, καθώς βιώνονται από τον περιπλανώμενο θίασο, και το πώς
επηρεάζουν τις κοινότητες, που επισκέπτονται: ο τελευταίος χρόνος της δικτατορίας του
Μεταξά, ο πόλεμος με τους Ιταλούς, η Κατοχή, η Απελευθέρωση, ο Εμφύλιος και η βρετανική και αμερικανική παρέμβαση στα ελληνικά εσωτερικά θέματα. Σε επόμενο
στάδιο, οι χαρακτήρες ζουν το δικό τους δράμα ζήλιας και προδοσίας, με ρίζες στον αρχαίο
μύθο του οίκου του Ατρέα. Ο Αγαμέμνων, Έλληνας πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία, πάει
στον πόλεμο κατά των Ιταλών το 1940, μπαίνει στην αντίσταση εναντίον των Γερμανών και
εκτελείται, αφότου προδίδεται από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο. Ο Αίγισθος,
εραστής της Κλυταινμήστρας, είναι πληροφοριοδότης και συνεργάτης των Γερμανών
κατακτητών. Ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, πολεμά με τους
αριστερούς και εκδικείται τον θάνατο του πατέρα του σκοτώνοντας την Κλυταιμνήστρα και
τον Αίγισθο. Συλλαμβάνεται το 1949 για τη δράση του ως αντάρτης και εκτελείται στη
φυλακή το 1951. Η Ηλέκτρα, η αδερφή του, βοηθά τους αριστερούς και τον αδερφό της
στην εκδίκηση της προδοσίας της μητέρας τους. Συνεχίζει να εργάζεται στον θίασο και έχει
σχέση με τον Πυλάδη. Η Χρυσόθεμις, η μικρότερη αδερφή της Ηλέκτρας, συνεργάζεται με
τους Γερμανούς, γίνεται πόρνη στην Κατοχή, τάσσεται στο πλευρό των Βρετανών κατά την
Απελευθέρωση και αργότερα παντρεύεται έναν Αμερικάνο. Ο Πυλάδης, στενός φίλος του
Ορέστη, είναι κομουνιστής, που έχει εξοριστεί από το καθεστώς του Μεταξά, ενώνεται με
τους αντάρτες και συλλαμβάνεται και εξορίζεται ξανά. Τελικά, αναγκάζεται να υπογράψει
δήλωση αποκήρυξης της Αριστεράς, αφότου βασανίζεται από τους δεξιούς, και
αποφυλακίζεται το 1950.
“Ο Θίασος” (1975)
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Θόδωρος Αγγελόπουλος
Πρωταγωνιστούν: Εύα Κοταμανίδου, Βαγγέλης Καζάν, Αλίκη Γεωργούλη, Στράτος Παχής,
Κυριάκος Κατριβάνος
Βραβεία: 7 βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (α’ καλύτερης ταινίας,
σκηνοθεσίας, σεναρίου, φωτογραφίας, α’ γυναικείου ρόλου, α’ ανδρικού ρόλου και
βραβείο κοινού).
Βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ των Καννών.
Υποψήφια για βραβείο καλύτερης ξένης ταινίας στα βραβεία της Ιαπωνικής Ακαδημίας.
Interfilm Award στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου.
Βραβείο καλύτερου σκηνοθέτη ξένης ταινίας στα Kinema Junpo Award στην Ιαπωνία
Βραβεύτηκε στα Φεστιβάλ Βρυξελλών και Λονδίνου.
Φυσικά ο Αγγελόπουλος το θέμα του εμφυλίου το θίγει και στις ταινίες: “Οι κυνηγοί”
(1977), “Μεγαλέξανδρος” (1980), “Ταξίδι στα Κύθηρα” (1984) και “Το λιβάδι που δακρύζει
(2004). Στο ταξίδι στα Κύθηρα βλέπουμε την συνάντηση Κατράκη-Παπαγιανόπουλου (στο
κύκνειο άσμα και των δύο), σε μία από τις σημαντικότερες στιγμές του Ελληνικού
κινηματογράφου, όπου ο Παλιός Ελληνικός Κινηματογράφος συναντά τον Νέο Ελληνικό
Κινηματογράφο και τον ανατριχιαστική μονόλογο του Παπαγιανόπουλου: “Μας βάλανε και
πολεμήσαμε, βγάλαμε τα μάτια μας. Εσύ από εδώ, εγώ από εκείνη την πλευρά. Χάσαμε κι οι δυο. Ο άνθρωπος με τον άνθρωπο κι ο λύκος με τον λύκο. Τίποτα δεν απόμεινε εδώ
πέρα ”.
