Σάν σήμερα τό 1969 πέθανε ὁ Ἰωάννης Φωκᾶς, Ἕλληνας παρατηρησιακός ἀστρονόμος, γνωστός στή Γαλλία ὡς Jean-Henri Focas.
Γεννήθηκε στήν Κέρκυρα στίς 20 Ἰουλίου 1909. Ἀπό μικρό παιδί τόν γοήτευε ὁ νυχτερινός ἔναστρος οὐρανός καί πρίν ἀκόμη τελειώσει τό Γυμνάσιο τόν πῆρε κοντά του ὁ γνωστός σεληνογράφος Φελίξ Λαμέχ, πού εἶχε ἱδρύσει στόν λόφο Κογεβίνα τῆς Κέρκυρας ἕναν μικρό ἀστρονομικό σταθμό. Μέ τήν καθοδήγηση τοῦ Λαμέχ, πού ἦταν Γαλλο-Τυνήσιος, ὁ νεαρός Φωκᾶς ἀξιοποίησε τό καταπληκτικό του ταλέντο στή ζωγραφική καί σχεδίασε ἀριστουργηματικά σκίτσα τῶν μεγάλων πλανητῶν, τά ὁποῖα, ὅπως λέει ὁ κ. Νῖκος Ματσόπουλος ἀπό τό Ἀστεροσκοπεῖο Ἀθηνῶν, «ἀπεικόνιζαν πολλές λεπτομέρειες ἀπό τήν ἐπιφάνεια τοῦ Ἄρη, τοῦ Δία καί τοῦ Κρόνου». Ταὐτόχρονα ὅμως ὁ νεαρός Κερκυραῖος ἔκανε καί ἀστρονομικές παρατηρήσεις, οἱ ὁποῖες ὑπέπεσαν στήν ἀντίληψη τοῦ Σταύρου Πλακίδη, ἀστρονόμου στό Ἐθνικό Ἀστεροσκοπεῖο Ἀθηνών. Ἐκτιμῶντας την εργασία του, πρότεινε στόν τότε διευθυντή τοῦ Ἀστεροσκοπείου Ἀθηνῶν Δημήτριο Αἰγινήτη τήν πρόσληψη τοῦ Φωκᾶ στό ἀστεροσκοπεῖο, πρᾶγμα πού ἔγινε τό 1931. Ἐκεῖ, ὑπό τήν καθοδήγηση τῶν Αἰγινήτη καί Πλακίδη, ἀπέκτησε τίς βασικές γνώσεις καί τήν πείρα σέ θέματα ἐπιστημονικῶν παρατηρήσεων, καί ἔκανε χιλιάδες παρατηρήσεις ἡλιακῶν κηλίδων, μεταβλητῶν ἀστέρων καί κομητῶν. Συνειδητοποίησε ἐπίσης τήν ἀξία τῶν μακροχρόνιων συνεχῶν παρατηρήσεων ἑνός στόχου. Παρότι δέν κατόρθωσε ποτέ νά σπουδάσει σέ πανεπιστήμιο, ὁ ζῆλος, ἡ θέλησή του καί ἡ ἄριστη γνώση πέντε εὐρωπαϊκῶν γλωσσῶν τόν βοήθησαν νά καλύψει τά κενά στή μόρφωσή του καί νά καταξιωθεῖ στόν τομέα τῆς πλανητικῆς ἀστρονομίας.
Ὁ Φωκᾶς, μόλις πληροφορήθηκε ὅτι στό Ἀστεροσκοπεῖο τοῦ Πίκ ντύ Μιντί, στά Γαλλικά Πυρηναῖα, εἶχε ἐγκατασταθεῖ ἕνα εἰδικό τηλεσκόπιο 60 cm γιά τήν παρατήρηση πλανητῶν, πέτυχε νά τοῦ δοθεῖ ἄδεια νά παρατηρήσει μέ αὐτό τήν ἀντίθεση τοῦ Ἄρη τοῦ 1954. Μέ αὐτές τίς παρατηρήσεις καθιερώθηκε διεθνῶς ὡς πλανητικός ἀστρονόμος. Ἐπιστρέφοντας στήν Ἀθήνα, ἔφερε μαζί του τίς νέες μεθόδους καί τεχνικές πού ἔμαθε στή Γαλλία στή φωτογραφία, φωτομετρία, πολωσιμετρία καί μικρομετρικές παρατηρήσεις πλανητῶν. Ἐπιστέγασμα αὐτῶν ἦταν ἕνα πρόγραμμα συνεργασίας τῶν Ἀστεροσκοπείων Ἀθηνῶν καί Μεντόν στό Παρίσι, στά πλαίσια τοῦ ὁποίου ὁ Φωκᾶς πήγαινε κάθε χρόνο στή Γαλλία γιά παρατηρήσεις. Ἀφιέρωσε πάνω ἀπό 300 νύχτες γιά νά μετρήσει τήν πόλωση τοῦ φωτός σέ διαφορετικές περιοχές τῆς ἀρειανῆς ἐπιφάνειας. Τό 1961 δημοσίευσε μία ἐργασία γιά τούς σχηματισμούς στήν ἐπιφάνεια τοῦ Ἄρη, ἡ ὁποία θεωρεῖται κλασική. Μάλιστα, ἡ τελευταία ἐργασία τῆς ζωῆς του, πού δημοσιεύθηκε μετά τόν θάνατό του, ἦταν ἕνα ἐκτενές ὑπόμνημα γιά τήν ἀρειανή πολωσιμετρία.
Τό 1960 ὁ Φωκᾶς παρατήρησε πρῶτος σέ ὅλον τόν κόσμο, ἀπό τό τηλεσκόπιο τῆς Πεντέλης, μία μεγάλη λευκή κηλίδα στήν ἀτμόσφαιρα τοῦ Κρόνου καί μελέτησε τήν ἐξέλιξή της. Ὅσον ἀφορᾷ τόν πλανήτη Δία, ὁ Φωκᾶς ἐπινόησε ἕναν πρωτότυπο συντελεστή γιά τήν ἔκφραση τῆς ἀτμοσφαιρικῆς δραστηριότητάς του. Τό 1964 παραιτήθηκε ἀπό τή θέση του στό Ἀστεροσκοπεῖο Ἀθηνῶν γιά νά ἐργαστεῖ στό Κέντρο Συλλογῆς Πλανητικῶν Παρατηρήσεων τῆς IAU στό Ἀστεροσκοπεῖο τοῦ Μεντόν. Ὡς διευθυντής τοῦ Κέντρου εἶχε στή διάθεσή του περισσότερες ἀπό 14.000 φωτογραφικές πλάκες ἀπ' ὅλον τόν κόσμο μέ εἰκόνες πλανητῶν. Ἀπό αὐτό τό ὑλικό δημοσίευσε δεκάδες ἐργασίες καί ἡ φήμη του ἔγινε ἀκόμη μεγαλύτερη. Ὀργάνωσε συνέδρια σέ ὅλον τόν κόσμο καί, ἀξιοποιῶντας τά ἀστρονομικά δεδομένα πού ἔρχονταν στό Κέντρο ἀπό κάθε γωνιά τῆς Γῆς, μελέτησε τήν ἐξέλιξη τῶν νεφικῶν συστημάτων τοῦ Δία, τήν κλιματολογία τοῦ Ἄρη, τίς ἐποχικές μεταβολές τῆς τοπογραφίας τοῦ ἐδάφους τοῦ Ἄρη καί τίς ἰδιότητες τῶν δακτυλιδιῶν τοῦ Κρόνου. Στό Μεντόν ἡ ὁλοκλήρωση ἀπό τόν Φωκᾶ τῆς χαρτογραφικῆς ἐργασίας τοῦ Εὐγένιου Ἀντωνιάδη γιά τόν Ἄρη, μέ τήν ἐπιπλέον χρήση φωτογραφικῶν καί φωτομετρικῶν τεχνικῶν, συνετέλεσε στό νά υἱοθετήσει ἡ Διεθνής Ἀστρονομική Ἕνωση τό σύστημα ὀνοματολογίας τοῦ Ἀντωνιάδη γιά τόν πλανήτη, μέ ἀποτέλεσμα οἱ ἐπίσημες ὀνομασίες ὅλων σχεδόν τῶν κυριότερων περιοχῶν του νά εἶναι ἑλληνικές.
Ὅμως ὁ πρόωρος θάνατός του ἀπό ἀνακοπή καρδιᾶς δέν τοῦ ἐπέτρεψε νά ὁλοκληρώσει ὅλα τά ἑρευνητικά του προγράμματα. Πέθανε στήν Ἀθήνα, ὅπου εἶχε ἔρθει ἀπό τό ἐξωτερικό γιά νά περάσει μέ τήν οἰκογένειά του τίς ἡμέρες τῶν Χριστουγέννων. Τήν ἡμέρα ἐκείνη τό ἡμερολόγιο ἔγραφε 3 Ἰανουαρίου 1969.
Ὁ Δῆμος Κερκυραίων, τιμῶντας τόν ἄνθρωπο καί τό ἔργο του, ἔδωσε τό ὄνομά του σέ κεντρικό δρόμο τῆς Κέρκυρας, ὅπου ἦταν τό πατρικό του σπίτι, δίπλα στό κτήριο τῆς Ἰονίου Ἀκαδημίας. Ἡ Διεθνής Ἀστρονομική Ἕνωση ἔδωσε τό ὄνομά του τό 1973 σέ μεγάλο κρατῆρα τοῦ ἀγαπημένου του πλανήτη Ἄρη, διαμέτρου 77 χιλιομέτρων, καθώς καί σέ ἕναν κρατῆρα τῆς Σελήνης διαμέτρου 22 χιλιομέτρων.
