Σάν σήμερα τό 1968 πέθανε ἡ Λίσε Μάιτνερ. Ἡ Μάιτνερ ἦταν Αὐστριακή φυσικός, ἡ ὁποία ἐργάστηκε στόν τομέα τῆς πυρηνικῆς φυσικῆς καί τῆς πυρηνικῆς ἀκτινοβολίας. Μαζί μέ τούς Ὄττο Χάν (Otto Hahn) καί Φρίτς Στράσσμαν (Fritz Strassman) ὑπῆρξαν οἱ πρῶτοι πού ἀντιλήφθηκαν ὅτι ὁ πυρήνας τοῦ οὐρανίου εἶναι δυνατόν νά διασπαστεῖ ὅταν βομβαρδιστεῖ μέ νετρόνια. Γιά τό ἐπίτευγμα αὐτό ὁ Χάν τιμήθηκε τό 1944 μέ τό βραβεῖο Νόμπελ Χημείας ἐνῷ ἡ Μάιτνερ παραγκωνίστηκε ἀπό τήν ἐπιτροπή ἀπονομῆς τοῦ βραβείου. Καί ὡς τόν θάνατό της, ἄν καί ἦταν τρεῖς φορές ὑποψήφια, τό βραβεῖο δέν τῆς δόθηκε ποτέ.
Ὅμως ἄς δοῦμε τήν ἱστορία της ἀπό τήν ἀρχή.
Ἡ Λίσε Μάιτνερ γεννήθηκε στίς 7 ἤ στίς 17 Νοεμβρίου 1878 στή Βιέννη. Ἦταν τό τρίτο ἀπό τά ὀκτώ παιδιά μιᾶς ἑβραϊκῆς οἰκογένειας πού ζοῦσε στή Βιέννη, μέ τόν πατέρα της νά εἶναι ἕνας ἀπό τούς πιό επιτυχημένους δικηγόρους τῆς χώρας.
Χάρη στήν ὑποστήριξη ἀκριβῶς τοῦ πατέρα της κατάφερε νά πάρει πτυχίο στή Φυσική κάνοντας ἰδιαίτερα στό σπίτι, διότι τότε ἀπαγορευόταν στίς γυναῖκες νά παρευρίσκονται σέ μαθήματα ἀνώτατων δημόσιων ἐκπαιδευτικῶν ἱδρυμάτων. Ἔκανε μάλιστα ἀκόμη καί διδακτορικό, σχετικό μέ τή διάδοση τῆς θερμότητας σέ ἕνα μή ὁμογενές σῶμα, ὁπότε ἔγινε μόλις ἡ δεύτερη γυναῖκα πού κατάφερνε κάτι τέτοιο στό Πανεπιστήμιο τῆς Βιέννης γιά τή Φυσική.
Ἄν ὅμως στό διδακτορικό ἦταν ἡ δεύτερη γυναῖκα, τό νά γίνει καθηγήτρια στή Γερμανία, στό Πανεπιστήμιο τοῦ Βερολίνου, μέ πλήρη καθήκοντα, ἦταν μιά πρωτιά πού ἀξιοποίησε στό ἔπακρο κάνοντας ἀκόμη καί τόν Ἀϊνστάιν νά μιλήσει κολακευτικά γιά ἐκείνην. Ἐπίσης κολακευτικό γιά τή Μάιτνερ ἦταν καί τό γεγονός ὅτι στόν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο κατατάχθηκε ὡς ἐθελόντρια νοσοκόμα πού χειριζόταν στά πρόχειρα στρατιωτικά ἰατρεῖα τό μηχάνημα τῶν ἀκτίνων-Χ.
Τό 1917 ἀνακάλυψε μέ τόν Χάν τό στοιχεῖο πρωτακτίνιο, ἀλλά ἡ μεγάλη ἰδέα τῆς ἦρθε ὅταν ὁ ἔδωσε μία διάλεξη στην Κοπεγχάγη, ὅπου ἔδειξε ὅτι ἐμφανίζεται τό στοιχεῖο βάριο σέ μᾶζα ούρανίου, ἡ ὁποία ἔχει βομβαρδιστεῖ μέ νετρόνια. Τή διάλεξη αὐτή παρακολούθησαν ὁ διάσημος τότε Νίλς Μπόρ, ἡ Μάιτνερ καί ὁ ἀνηψιός της Ὄττο Φρίς (Otto Frisch). Ἡ Μάιτνερ ἀναγνώρισε σ΄ αὐτό τό φαινόμενο τή δυνατότητα μιᾶς ἁλυσιδωτῆς ἀντίδρασης ὡς βάση γιά τήν παραγωγή τεραστίων ποσοτήτων ἐνέργειας. Αὐτή εἶναι ἡ ἀρχή λειτουργίας τῆς ἀτομικῆς βόμβας, πού τόσο χρειαζόταν ὁ Χίτλερ.
Στή συνέχεια οἱ δυό τους, θεία καί ἀνηψιός, διαφώτισαν τά φυσικά χαρακτηριστικά αὐτῆς τῆς διαίρεσης καί τόν Ἰανουάριο τοῦ 1939 ἡ Μάιτνερ πρότεινε τόν ὅρο σχάση γιά τή διαδικασία. Ὅπως προείπαμε, τό 1944 ὁ Χάν ἔλαβε τό Βραβεῖο Νόμπελ Χημείας γιά τήν ἀνακάλυψη τῆς πυρηνικῆς σχάσης, ἀφήνοντας ὅμως τήν Μάιτνερ ἔξω ἀπό τήν δικαιούμενη βράβευση. Τό ἐνδιαφέρον στοιχεῖο εἶναι πώς ἡ λέξη σχάση δέν ὑπάρχει πουθενά στήν ἀρχική δημοσίευση τοῦ Χάν, γιά τήν ὁποία καί βραβεύτηκε, καθώς ὁ ὅρος χρησιμοποιήθηκε γιά πρώτη φορά ἀπό τήν Μάιτνερ ἀρκετό καιρό ἀργότερα. Κατά τή διάρκεια αὐτῆς τῆς περιόδου ἡ Μάιτνερ κλήθηκε νά ἐργαστεί γιά τό Σχέδιο Μανχάταν (1942-45) στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Ὡστόσο ἦταν ἀντίθετη στήν κατασκευή καί χρήση τῆς ἀτομικῆς βόμβας, ὁπότε ἀπέρριψε τήν προσφορά.
Ὅταν τό 1933 ὁ Χίτλερ ἔπαιρνε τήν ἐξουσία στά χέρια του, ἡ Μάιτνερ διηύθυνε τό Ἰνστιτοῦτο Χημείας. Ἐργάστηκε ἐκεῖ ὡς τό 1938 ἀλλά κατάλαβε πώς λόγῳ τῆς ἑβραϊκῆς καταγωγῆς της ἐρχόταν ἡ ὥρα της, ὕστερα ἀπό ἄλλους πού εἶχαν ἤδη κυνηγηθεῖ. Ὡς τότε εἶχε προλάβει νά γίνει βοηθός τοῦ Μάξ Πλάνκ καί νά συνεργαστεῖ στή συνέχεια μέ τόν Ὄττο Χάν, ὁ ὁποῖος ἦταν σκληρός ἀπέναντι στίς γυναῖκες ἐπιστήμονες, καί ὁ ὁποῖος ὡς τά 35 της τήν εἶχε στό ἐργαστήριο ὡς «ἐπισκέπτρια», ἄρα χωρίς νά δικαιοῦται μισθό.
Ἡ Μάιτνερ ἔφθασε στίς 13 Ἰουλίου τοῦ 1938 στά σύνορα Γερμανίας – Ὁλλανδίας χωρίς οὔτε μία ἀποσκευή, μέ 10 μάρκα στήν τσέπη, θορυβημένη ἀπό τό κυνήγι τῶν ἐπιστημόνων ἑβραϊκῆς καταγωγῆς ἀπό τούς χιτλερικούς ἀξιωματούχους, συνοδευόμενη ἀπό ἕναν Ὁλλανδό φυσικό, ἀρκετά ἱκανό ὥστε νά ἐπιτύχει τό πέρασμά της στήν ἄλλη πλευρά τῶν συνόρων, κουβαλῶντας ὅμως στό κεφάλι της γνώσεις ἀρκετές γιά νά κρίνουν τήν ἔκβαση ἑνός παγκοσμίου πολέμου! Ἀπό τήν Ὁλλανδία, ὅπου δέν κατάφερε νά γίνει δεκτή, ἔφθασε τελικά στή Σουηδία καί βρῆκε θέση στό ἐργαστήριο ἑνός ἄλλου μισογύνη ἐπιστήμονα, τοῦ Σίγκμπαν.
Ἔμεινε στή Στοκχόλμη ὡς τό 1960, ὁπότε μετοίκησε στήν Ὀξφόρδη τῆς Ἀγγλίας. Στά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς της ἀποφάσισε τά περασμένα νά γίνουν ξεχασμένα. Ἐπανασυνδέθηκε μέ τόν Χάν καί οἱ δύο ὀγδοντάχρονοι ἀπεκατέστησαν τή φιλία τους. Παρόλο πού ἡ ἐπιτροπή τῶν Βραβείων Νόμπελ ποτέ δέν ἀναγνώρισε τό λάθος της, ἡ ἄδικη συμπεριφορά ἀπέναντι στή Μάινερ μετριάστηκε ἐν μέρει τό 1966, ὅταν τό Ὑπουργεῖο Ἐνέργειας τῶν ΗΠΑ τῆς ἀπένειμε ἀπό κοινοῦ μέ τόν Χάν καί τόν Στράσσμαν τό περίφημο βραβεῖο Ἐνρίκο Φέρμι, γιά τήν πρωτοποριακή ἕρευνα στίς φυσικές ραδιενέργειες καί τίς ἐκτεταμένες πειραματικές μελέτες πού ὁδήγησαν στήν ἀνακάλυψη τῆς σχάσης. Ἦταν ἡ πρώτη γυναῖκα πού τῆς ἀπονεμόταν αὐτό τό βραβεῖο.
Ἡ Λίσε Μάιτνερ πέθανε στήν Ὀξφόρδη σάν σήμερα, 27 Ὀκτωβρίου τοῦ 1968, λίγες μέρες πρίν ἑορτάσει τά 90ά της γενέθλια.
Στόν τάφο της ὁ ἀνηψιός της φρόντισε νά χαραχθεῖ ἡ φράση: «Λίσε Μάιτνερ, μία φυσικός πού ποτέ δέν ἔχασε τήν ἀνθρωπιά της».
