Σάν σήμερα, στίς 29 Σεπτεμβρίου 1901, γεννήθηκε στή Ρώμη ὁ Ἰταλός φυσικός Ἐνρίκο Φέρμι. Ὁ Ἐνρίκο, ἕνα μελαχρινό ἀγόρι μέ γκρίζα-μπλε μάτια, ἦταν τό τρίτο παιδί τοῦ Ἀλμπέρτο Φέρμι, διευθυντῆ στήν ὑπηρεσία τῶν ἰταλικῶν σιδηροδρόμων καί τῆς Ἴντα ντέ Γκάτις, ἡ ὁποία ἦταν δασκάλα. Ἀπό μικρό παιδί, μαζί μέ τόν κατά ἕνα χρόνο μεγαλύτερο ἀδερφό του Τζούλιο, τούς ἄρεσε νά φτιάχνουν ἠλεκτρικούς κινητῆρες καί νά παίζουν μέ ἠλεκτρικά καί μηχανικά παιχνίδια.
Ὁ Ἐνρίκο ἀνακάλυψε τή φυσική σέ ἡλικία μόλις 14 ἐτῶν, ὅταν ἀναζητοῦσε τρόπους νά ξεπεράσει τόν χαμό τοῦ ἀγαπημένου ἀδελφοῦ Τζούλιο, ὁ ὁποῖος τήν ἴδια χρονιά ἄφησε τήν τελευταία του πνοή κατά τή διάρκεια μιᾶς χειρουργικῆς ἐπέμβασης στόν λάρυγγα. Χαζεύοντας τά ράφια τῆς βιβλιοθήκης Κάμπο ντέι Φιόρι στή Ρώμη, ὁ ἔφηβος διοχέτευσε τό πρώιμο πένθος του σέ δύο ἀρχαίους τόμους στοιχειώδους φυσικῆς. Χωρίς νά τό καλοσκεφτεῖ, τούς κουβάλησε κυριευμένος ἀπό ἕνα παράξενο μεῖγμα δέους καί περιέργειας στό σπίτι του καί ἄρχισε νά τούς «ξεκοκαλίζει». Ἐκεῖ πού τό ἔκρινε ἀπαραίτητο, δέν δίσταζε νά κάνει ἀλλαγές καί διορθώσεις σέ μαθηματικούς τύπους. Ὅπως ἐκμυστηρεύθηκε ἀργότερα στή μεγαλύτερη ἀδελφή του Μαρία, δέν εἶχε παρατηρήσει κἄν ὅτι ἀμφότεροι οἱ τόμοι ἦσαν γραμμένοι στ λατινικά.
Ὁ Φέρμι τελείωσε τό γυμνάσιο τόν Ἰούλιο τοῦ 1918 καί ἀποφάσισε νά γραφτεῖ στό πανεπιστήμιο τῆς Πίζας. Οἱ γονεῖς του δέν ἤθελαν νά τόν ἀφήσουν νά φύγει ἀπό τή Ρώμη, λόγῳ τοῦ θανάτου τοῦ Τζούλιο. Τελικά πείστηκαν νά τοῦ τό ἐπιτρέψουν καί παρά τή δυσκολία τῶν κατατακτήριων ἐξετάσεων, ἦρθε πρῶτος. Μάλιστα, ὁ καθηγητής Πιταρέλι ἀπό τό πανεπιστήμιο Σαπιέντσα τῆς Ρώμης πού τόν ἐξέτασε, προέβλεψε ὅτι ὁ Φέρμι θά γινόταν ἕνας ἐξαιρετικός φυσικός στό μέλλον. Ἡ ἐργασία πού κατέθεσε γιά τήν εἰσαγωγή του κρίθηκε ἰσότιμη διδακτορικῆς διατριβῆς. Τό 1921 κι ἐνῶ βρισκόταν στό τρίτο ἔτος τῶν σπουδῶν του, δημοσίευσε τήν πρώτη του ἐπιστημονική ἐργασία μέ τίτλο «Σχετικά μέ τή δυναμική ἑνός συμπαγοῦς συστήματος ἠλεκτρικῶν φορτίων στή μεταφορική κίνηση» .
Τόν Ἰούλιο τοῦ 1922, σέ ἡλικία μόλις 21 ἐτῶν, πῆρε τό πτυχίο laurea (ἀντίστοιχο τοῦ σημερινοῦ διδακτορικοῦ) μέ θέμα τῆς ἐργασίας του «Ἕνα θεώρημα γιά τήν πιθανότητα καί ὁρισμένες ἀπό τίς ἐφαρμογές του» . Τό 1923, μέ ὑποτροφία τοῦ Ἰταλικοῦ ὑπουργείου Ἐθνικῆς Παιδείας, βρέθηκε γιά μερικούς μῆνες στή Γερμανία, στό πανεπιστήμιο τοῦ Γκέτινγκεν, δίπλα στόν καθηγητή Μάξ Μπόρν.
Στή συνέχεια τό 1924, μέ ὑποτροφία τοῦ ἱδρύματος Ροκφέλερ, μετακινήθηκε στό πανεπιστήμιο τοῦ Λέιντεν στήν Ὁλλανδία, ὅπου ἐργάστηκε μέ τόν καθηγητή Πάουλ Ἔρενφεστ. Σ' αὐτό τό διάστημα εἶχε τήν εὐκαιρία νά συναντήσει μερικά ἀπό τά πιό λαμπερά ὀνόματα τῆς ἐποχῆς, ὅπως τόν Χάιζενμπεργκ, τόν Λόρεντς, τόν Ἀινστάιν κ.α. Βέβαια ἀξίζει νά ἐπισημανθεῖ ἐδῶ ὅτι δέν ἔδειξε νά ταιριάζει μέ τό πομπῶδες στύλ τῶν Γερμανῶν ἐπιστημόνων, ἀφοῦ ἀπεχθανόταν κάθε μορφή ἐπίδειξης καί ἐντυπωσιασμοῦ, τασσόμενος πάντα ὑπέρ τῆς ἁπλότητας καί τῆς διαύγειας. Τό 1926 ἀνέλαβε καθηγητής Θεωρητικῆς Φυσικῆς στό πανεπιστήμιο Σαπιέντσα τῆς Ρώμης, μία ἀπό τίς τρεῖς τέτοιες θέσεις πού δημιουργήθηκαν γιά πρώτη φορά στήν Ἰταλία. Μέσα σέ μικρό χρονικό διάστημα κατόρθωσε νά ἀναπτύξει μία στατιστική μέθοδο γιά τήν πρόβλεψη τῶν χαρακτηριστικῶν τῶν ἠλεκτρονίων μέ βάση τήν ἀπαγορευτική ἀρχή τοῦ Πάουλι.
Τό μόνιμο πλέον παρατσούκλι πού ἀπέκτησε μέσα στήν πανεπιστημιακή κοινότητα ἦταν «il Papa» («ὁ Πάπας»). Ἡ Βασιλική Ἀκαδημία τῆς Ἰταλίας, ἀναγνωρίζοντας τό ταλέντο του, τόν ἐξέλεξε ὡς μέλος της στήν ἡλικία μόλις τῶν 25 ἐτῶν. Ἔτσι, γύρω ἀπό τόν Φέρμι σχηματίστηκε μία ὁμάδα νέων φυσικῶν (Ἐντοάρντο Ἀμάλντι, Μπροῦνο Ποντεκόρβο, Ἔττορε Μαγιοράνα, Ἐμίλιο Σεγκρέ καί Φράνκο Ρασέτι), ἤ «Τά παιδιά τῆς ὁδοῦ Πανισπέρνα» ὅπως λέγονταν χαϊδευτικά, ἀπό τόν δρόμο πού βρισκόταν τό Ἰνστιτοῦτο Φυσικῆς στή Ρώμη.
Παρόλο πού τό 1929 ἔγινε μέλος τοῦ Ἰταλικοῦ φασιστικοῦ κόμματος, ἀργότερα ἐναντιώθηκε σ' αὐτό ἐπειδή τό 1938 ὁ Μουσολίνι πέρασε ρατσιστικούς νόμους πού φόβισαν τήν οἰκογένεια τοῦ Φέρμι, ἀφοῦ ἡ γυναίκα του Λάουρα ἦταν ἑβραϊκῆς καταγωγῆς.
Τό 1938 ὁ Ἐνρίκο Φέρμι, σέ ἡλικία μόλις 37 ἐτῶν, πῆρε τό βραβεῖο Νόμπελ Φυσικῆς γιά τήν «ἀνακάλυψη ὕπαρξης νέων ραδιενεργῶν στοιχείων πού παράγονται ἀπό τήν ἐκπομπή νετρονίων καί γιά τή συναφή ἀνακάλυψη τῶν πυρηνικῶν ἀντιδράσεων πού δημιουργοῦνται ἀπό τά βραδέως κινούμενα νετρόνια».
Ἡ κυβέρνηση Μουσολίνι τοῦ ἔδωσε ἄδεια νά μεταβεῖ στή Σουηδία γιά νά παραλάβει τό βραβεῖο, ἀλλά στή συνέχεια ἡ οἰκογένεια Φέρμι δέν ἐπέστρεψε στήν Ἰταλία. Ἀπό τή Στοκχόλμη συνέχισε τό ταξίδι της γιά τίς ΗΠΑ, φτάνοντας στή Νέα Ὑόρκη στίς 2 Ἰανουαρίου 1939. Ἐκεῖ ἔγινε ἀμέσως δεκτός στό πανεπιστήμιο Κολούμπια τῆς Νέας Ὑόρκης. Ἀργότερα μετακόμισε μέ τήν ὁμάδα του στό πανεπιστήμιο τοῦ Σικάγου, ὅπου εἶχε ἀποφασιστεῖ νά φτιαχτεῖ ὁ πρῶτος πυρηνικός ἀντιδραστήρας. Ἔτσι, στίς 2 Δεκεμβρίου 1942 λειτούργησε ὁ Chicago Pile-1, ὁ πρῶτος πυρηνικός ἀντιδραστήρας στόν κόσμο.
Ὁ μεγάλος φυσικός δέν ἄργησε, παρέα μέ τούς συναδέλφους του Σίλαρντ καί Γουίγκνερ νά διαγνώσει τόν κίνδυνο πού ἀλλόχευε γιά τήν παγκόσμια εἰρήνη, στήν περίπτωση πού οἱ ἐπιστήμονες τοῦ Χίτλερ κατόρθωναν νά ἐφαρμόσουν τήν ἀρχή τῶν ἁλυσιδωτῶν πυρηνικῶν σχάσεων γιά τήν παραγωγή μιᾶς ἀτομικῆς βόμβας. Μαζί τους συνέταξε μία ἐπιστολή πού ὑπεγράφη ἀπό τόν Ἀλβέρτο Ἀινστάιν, ὁ ὁποῖος καί τήν παρέδωσε στίς 11 Ὀκτωβρίου 1939 στόν πρόεδρο τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν Φραγκλίνο Ροῦζβελτ. Τό 1942 ὁ Ἀμερικανός πρόεδρος ἐνέκρινε τό «Σχέδιο Μανχάταν» γιά τήν κατασκευή τῆς πρώτης ἀτομικῆς βόμβας καί ὁ Φέρμι ἀνέλαβε ἐπικεφαλῆς τῆς ἕρευνας γιά τήν πραγματοποίηση μιᾶς ἐλεγχόμενης καί αὐτοσυντηρούμενης ἁλυσιδωτῆς ἀντίδρασης πυρηνικῶν σχάσεων. Τό 1949 ἀντιτάχθηκε στήν κατασκευή τῆς βόμβας ὑδρογόνου, «ἕνα ὅπλο πού στήν πράξη εἶναι ὅπλο γενοκτονίας».
Αὐτός ὁ σπουδαῖος ἐπιστήμονας πέθανε στίς 28 Νοεμβρίου 1954 στό Σικάγο τῶν ΗΠΑ σέ ἡλικία μόλις 53 ἐτῶν, ἀπό καρκίνο στό στομάχι.
Πρός τιμή του, τό τεχνητό στοιχεῖο μέ ἀτομικό ἀριθμό 100 ὀνομάστηκε Φέρμιο, ἐνῶ τό 1954 ἦταν ὁ πρῶτος ἀποδέκτης τοῦ βραβείου Φέρμι, μαζί μέ τό ποσόν τῶν 25.000 δολαρίων. Ἐπίσης πρός τιμή του ὀνόμασαν φερμιόνια τά σωματίδια πού ὑπακούουν στήν ἀπαγορευτική ἀρχή τοῦ Πάουλι, ἐνῶ τό σύνολο τῶν νόμων πού περιγράφουν τή στατιστική συμπεριφορά ἑνός μεγάλου ἀριθμοῦ μή διακριτῶν καί ἀνεξάρτητων φερμιονίων, ὀνομάστηκε στατιστική Φέρμι-Ντιράκ.
Ὑπάρχουν ἀκόμη ἡ σταθερά Φέρμι, ἡ στάθμη Φέρμι καί ἡ ἐνέργεια Φέρμι.
