Σάν σήμερα τό 1879: Ὄττο Χάν.

Σάν σήμερα τό 1879 γεννήθηκε στή Φρανκφούρτη ὁ Ὄττο Χάν, Γερμανός πυρηνικός χημικός.

Ἦταν τό τέταρτο παιδί μιᾶς εὔπορης οἰκογένειας μέ ἐπιχειρήσεις γυαλιοῦ καί ἀκινήτων. Σέ ἡλικία 15 ἐτῶν ἄρχισε νά ἀσχολεῖται μέ τή χημεία κάνοντας πειράματα στό ὑπόγειο τοῦ σπιτιοῦ του. Ὁ πατέρας του τόν πίεζε νά γίνει ἀρχιτέκτονας γιά νά ἀσχοληθεῖ μέ τά ἀκίνητα τῆς οἰκογένειας ἀλλά ὁ νεαρός κατάφερε νά τόν πείσει νά τόν ἀφήσει νά σπουδάσει χημεία. Τό 1897 ἄρχισε τίς σπουδές του στή χημεία καί τό 1901 πῆρε τό διδακτορικό του. Μετά τή στρατιωτική του θητεία ἐπέστρεψε στό πανεπιστήμιο, ὅπου ἐργάστηκε ὡς βοηθός. Τήν περίοδο 1904-1906 συνέχισε τίς σπουδές του στό Λονδῖνο καί στό Μόντρεαλ τοῦ Καναδά, ὅπου ἀνακάλυψε τή νέα ἐπιστημονική περιοχή τῆς ραδιοχημείας, μέ τήν ὁποία θά ἀσχολοῦνταν στήν ὑπόλοιπη ζωή του. Τό 1906 ἐπέστρεψε στή Γερμανία, ὅπου κατέλαβε θέση καθηγητοῦ ραδιενέργειας στό Πανεπιστήμιο τοῦ Βερολίνου. Ἐκεῖ, σέ διάστημα λίγων μηνῶν, χρησιμοποιῶντας μία ἐξαιρετικά πρωτόγονη συσκευή, ὁ Χάν ἀνακάλυψε διάφορα ἰσότοπα τοῦ ραδίου, καθώς καί αὐτό πού ἀργότερα ὀνομάστηκε θόριο. Τό 1914, γιά τήν ἀνακάλυψή του ὁ Χάν προτάθηκε γιά πρώτη φορά γιά τό βραβεῖο Νόμπελ Χημείας. Τό 1907 ὁ Χάν γνωρίστηκε μέ τή νεαρή τότε ἑβραϊκῆς καταγωγῆς Αὐστριακή φυσικό Λίζε Μάιτνερ, πού εἶχε μετακομίσει ἀπό τή Βιέννη στό Βερολῖνο, προσκεκλημένη τοῦ Μάξ Πλάνκ. Ἔτσι ἄρχισε ἡ τριαντάχρονη συνεργασία καί ἡ διά βίου στενή φιλία μεταξύ τῶν δύο ἐπιστημόνων.

Ἡ Μάϊτνερ καί ὁ Χάν ἀποτέλεσαν ἕνα πολύ καλό δίδυμο ἐπειδή εἶχαν κοινό ἑρευνητικό πεδίο καί ὁ ἕνας ἦταν φυσικός καί ὁ ἄλλος χημικός. Ἔτσι ἀποφάσισαν νά ἐργαστοῦν μαζί ἀλλά ὁ διευθυντής τοῦ ἐργαστηρίου ἦταν ἀντίθετος ἐπειδή ἡ Μάϊτνερ ἦταν γυναῖκα. Τελικά τούς δόθηκε ἡ ἄδεια νά ἐργάζονται μόνοι τους στό ὑπόγειο τοῦ πανεπιστημίου χωρίς νά ἐπιτρέπεται στή Μάϊτνερ νά κυκλοφορεῖ στούς πάνω ὀρόφους. Στό ὑπόγειο αὐτό ἄρχισε ἡ προσπάθεια τῆς διάσπασης τοῦ ἀτόμου τό 1907 καί ὁλοκληρώθηκε τό 1938. Οἱ συνθῆκες ἐργασίας στό ὑπόγειο ἦσαν δύσκολες καί αὐτό συνεχίστηκε μέχρι τό 1912, ὁπότε κτίστηκε τό νέο Ἰνστιτοῦτο Χημείας Κάιζερ Βίλχελμ. Ὁ Χάν ἔγινε ἐπικεφαλῆς τοῦ Τμήματος Ραδιενέργειας καί κάλεσε τή Μάϊτνερ νά συνεχίσουν τήν ἐργασία τους στό νέο ἰνστιτοῦτο ὅπου οἱ συνθῆκες ἐργασίας ἦσαν πολύ καλύτερες. Κατά τή διάρκεια τοῦ πρώτου παγκοσμίου πολέμου (1914-1918) ἡ Μάϊτνερ ὑπηρέτησε ὡς τεχνικός ἀκτίνων Χ στόν αὐστριακό στρατό ἐνῶ ὁ Χάν στόν γερμανικό στρατό στό τμῆμα χημικοῦ πολέμου. Στή διάρκεια τῶν ἀδειῶν τους ἐπέστρεφαν στό ἐργαστήριο καί συνέχιζαν τήν ἕρευνά τους. Στό τέλος τοῦ πολέμου ἀνακοίνωσαν ὅτι ἀνακάλυψαν ἕνα νέο στοιχεῖο τοῦ περιοδικοῦ συστήματος, τό πρωτακτίνιο. Τό νέο στοιχεῖο ἀναγνωρίστηκε ἐπίσημα τό 1949 καί ἀποδόθηκε στούς Χάν καί Μάϊτνερ.

Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1921 ὁ Χάν δημοσίευσε μία ἔκθεση σχετικά μέ τήν ἀνακάλυψη τοῦ οὐρανίου Ζ (ἀργότερα γνωστό ὡς ²³⁴Pa ), πού ἀποτέλεσε τό πρῶτο παράδειγμα τῆς πυρηνικῆς ἰσομέρειας. Νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ θεωρία τῆς πυρηνικῆς ἰσομέρειας ἑρμηνεύτηκε τό 1936. Γιά τήν ἔκθεσή του ἐκείνη ὁ Χαν προτάθηκε καί πάλι γιά βραβεῖο Νόμπελ.

Οἱ δύο ἑρευνητές συνεργάστηκαν ξανά τό 1934, μετά τή δημοσίευση τῶν ἀποτελεσμάτων τοῦ Ἰταλοῦ Ἐνρίκο Φέρμι, ὁ ὁποῖος διαπίστωσε ὅτι μετά τόν βομβαρδισμό τοῦ οὐρανίου μέ νετρόνια παράγονται μία σειρά ἀπό νέα στοιχεῖα, ἄγνωστα μέχρι τότε. Στήν ἑρευνητική ὁμάδα συμμετεῖχε καί ὁ Φρίτς Στράσμαν, βοηθός τοῦ Χάν. Καί ἐνῶ ἡ ἕρευνα τῆς ὁμάδας βρισκόταν στό ἀποκορύφωμά της, ἡ Μάϊτνερ ἀναγκάστηκε νά ἐγκαταλείψει τή Γερμανία τόν Ἰούλιο τοῦ 1938 λόγῳ τῆς ἑβραϊκῆς της καταγωγῆς. Τόν Δεκέμβριο τοῦ 1938 οἱ Χάν καί Στράσμαν ἀνακάλυψαν ὅτι ὁ πυρήνας τοῦ οὐρανίου μπορεῖ νά διασπαστεῖ σέ ἄλλους ἐλαφρύτερους ἀτομικούς πυρῆνες ἐκλύοντας τεράστια ποσά ἐνέργειας. Αὐτή ἦταν ἡ ἀνακάλυψη τῆς διάσπασης τοῦ ἀτόμου. Οἱ δύο ἑρευνητές ἔστειλαν τά ἀποτελέσματα γιά δημοσίευση στό γερμανικό περιοδικό Naturwissenshaften καί συγχρόνως ἐνημέρωσαν τήν Μάϊτνερ στή Σουηδία. Ἡ Μάϊτνερ μαζί μέ τόν ἀνηψιό της, φυσικό Ὄττο Φρίς, ἔδωσαν μία πλήρη θεωρητική ἑρμηνεία τοῦ φαινομένου χρησιμοποιῶντας τή διάσημη ἐξίσωση τοῦ Ἀϊνστάιν E=mc². Ὁ Φρίς καθιέρωσε τόν ὅρο διάσπαση (fission), ὁ ὁποῖος ἐπικράτησε παγκοσμίως καί ἐπιβεβαίωσε πειραματικά τά ἀποτελέσματα τῶν Χάν-Στράσμαν τόν Ἰανουάριο τοῦ 1939.

Ὁ Χάν συνέχισε τήν ἕρευνά του στή διάσπαση κατά τή διάρκεια τοῦ πολέμου καί γι΄ αὐτόν τόν λόγο, μετά τό τέλος τοῦ πολέμου τό 1945, κατηγορήθηκε ὅτι συμμετεῖχε στήν προσπάθεια τῆς Γερμανίας γιά τήν κατασκευή ἀτομικῆς βόμβας. Μαζί μέ ἄλλους ἐννέα Γερμανούς φυσικούς μεταφέρθηκε στήν Ἀγγλία, ὅπου καί παρέμειναν ὑπό ἐπιτήρηση. Κατά τή διάρκεια τῆς παραμονῆς πληροφορήθηκε τή ρίψη τῆς ἀτομικῆς βόμβας στή Χιροσίμα. Μετά τό γεγονός αὐτό αἰσθανόταν τύψεις γιά τήν ἐπιστημονική του ἀνακάλυψη. Ἐπίσης, κατά τή διάρκεια τῆς κράτησής του πληροφορήθηκε ἀπό τίς ἐφημερίδες ὅτι τοῦ ἀπονεμήθηκε τό βραβεῖο Νόμπελ τῆς Χημείας γιά τό ἔτος 1944 γιά τή διάσπαση τοῦ ἀτόμου. Πολλοί ἱστορικοί ἰσχυρίζονται ὅτι τό βραβεῖο Νόμπελ θά ἔπρεπε νά δοθεῖ ἀπό κοινοῦ στόν Χάν καί τή Μάϊτνερ καί ὅτι ἡ ἀπόφαση τῆς σουηδικῆς ἀκαδημίας ἦταν ἄδικη.

Μετά τήν ἀπελευθέρωσή του στίς 3 Ἰανουαρίου τοῦ 1946 ὁ Ὄττο Χάν μαζί μέ τούς ἄλλους συγκρατούμενους συναδέλφους του ἐπέστρεψε στή Γερμανία μέσα στή θλίψη τῆς καταστροφῆς. Στίς 10 Δεκεμβρίου 1946 μετέβη στή Σουηδία, ὅπου σέ εἰδική τελετή ὁ Βασιλιάς Γουσταῦος Ε΄ τῆς Σουηδίας τοῦ ἀπένειμε τό βραβεῖο. Τό 1948 εξελέγη πρόεδρος τοῦ νεοσύστατου ἱδρύματος Ἑταιρεία Μάξ Πλάνκ γιά τήν Πρόοδο τῆς Ἐπιστήμης, πού οὐσιαστικά ἦταν ἡ μετονομασία τῆς μέχρι τότε Ἑταιρείας Κάιζερ Βίλχελμ. Διατήρησε τή θέση αὐτή μέχρι τό 1968.

Ἔχοντας ἀντιδράσει ἐξ ἀρχῆς στή ρίψη τῶν ἀτομικῶν βομβῶν, μέ τόν χρόνο ἐξελίχθηκε σέ σπουδαῖο ἀκτιβιστή κατά τῆς χρήσης τῆς πυρηνικῆς ἐνέργειας γιά στρατιωτικούς σκοπούς, χαρακτηρίζοντάς την ἐγκληματική καί πρωτοστατῶντας σέ πλῆθος παρομοίων κινήσεων διεθνῶς, ὑπογράφοντας σχετικές διακηρύξεις καί μανιφέστα κατά τῶν πυρηνικῶν ἐξοπλισμῶν. Ἀπό τό 1957 ὁ Χάν προτάθηκε ἐπανειλημμένα γιά τό βραβεῖο Νόμπελ Εἰρήνης ἀπό μία σειρά διεθνῶν ὀργανισμῶν, πλήν ὅμως ποτέ δέν τό πῆρε.

Ὁ Ὄττο Χάν, ἔχοντας εὐτυχήσει νά δεῖ τό πρῶτο πυρηνοκίνητο φορτηγό πλοῖο τῆς πατρίδας του νά φέρει τό ὄνομά του NS OTTO HAHN, πέθανε στίς 28 Ἰουλίου τοῦ 1968. Τήν ἑπομένη ἡ Ἑταιρεία Μάξ Πλάνκ δημοσίευσε τήν ἀκόλουθη ἀνακοίνωση – νεκρολογία σέ ὅλες τίς μεγάλης κυκλοφορίας ἐφημερίδες:
Στίς 28 Ἰουλίου, στά 90 του χρόνια, ὁ Ἐπίτιμος Πρόεδρός μας Ὄττο Χάν ἀπεβίωσε. Τό ὄνομά του θά καταγραφεῖ στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας ὡς ὁ ἱδρυτής τῆς ἀτομικῆς ἐποχῆς. Ἡ Γερμανία καί ὁ κόσμος ἔχασαν ἕναν ἑρευνητή πού διακρίθηκε ἐξίσου γιά τήν ἀκεραιότητα καί τήν προσωπική του ταπεινοφροσύνη. Ἡ Ἑταιρεία Μάξ Πλάνκ θρηνεῖ τόν ἱδρυτή της, ὁ ὁποῖος συνέχισε τά καθήκοντα καί τίς παραδόσεις τῆς Ἑταιρείας Κάιζερ Βίλχελμ μετά τόν πόλεμο, καί θρηνεῖ ἐπίσης ἕναν καλό καί πολύ ἀγαπητό ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος θά ζήσει στίς αναμνήσεις ὅσων εἶχαν τήν εὐκαιρία νά τόν συναντήσουν. Τό ἔργο του θά συνεχιστεῖ. Τόν θυμόμαστε μέ βαθιά εὐγνωμοσύνη καί θαυμασμό.