Οἱ νότες σέ παρασύρουν σέ ἕνα νοερό ταξίδι μέσα ἀπό τίς κοιλάδες τῆς Αὐστρίας, ὅπου τά κάστρα συνομιλοῦν μέ τίς γοργόνες καί οἱ ὄχθες τοῦ Δούναβη βγάζουν στόν Μέλανα Δρυμό. Ἕνας μαγικός κόσμος ἀναδύεται, μέ τόν ἀέρα, τή γῆ καί τό νερό νά γίνονται ἕνα, νά χορεύουν μαζί, χωρίς βαρύτητα, χωρίς ὅρια.
Μιλᾶμε γιά τό βαλς τῶν βάλς. Τό σῆμα-κατατεθέν τοῦ Γιόχαν Στράους υἱοῦ (1825-1899) καί ἕνα ἀπό τά δημοφιλέστερα κομμάτια τῆς κλασσικῆς μουσικῆς.
Τό ἔργο, ὁ πλήρης τίτλος τοῦ ὁποίου εἶναι «Στόν ὄμορφο γαλάζιο Δούναβη» (An der schönen blauen Donau), γράφτηκε τό φθινόπωρο τοῦ 1866 ἀπό τόν Αὐστριακό συνθέτη Γιόχαν Στράους υἱό, τόν ἐπονομαζόμενο Βασιλιά τῶν Βάλς.
Γράφτηκε ἔπειτα ἀπό παραγγελία τοῦ διευθυντῆ τῆς Ἀνδρικῆς Χορωδίας τῆς Βιέννης, Γιόχαν Χέρμπεκ, καί ἔμελλε νά σημαδέψει τή σύγχρονη ἱστορία τῆς Εὐρώπης καί νά ἀποτελέσει τόν ἀνεπίσημο ἐθνικό ὕμνο τῆς Αὐστρίας. Τό πλάνο ἦταν νά παρουσιαστεῖ στό καρναβάλι τῆς Βιέννης, μέ στόχο τήν ἀνύψωση τοῦ ἠθικοῦ τοῦ αὐστριακοῦ στρατοῦ, πού συνετρίβη πανηγυρικά τό καλοκαίρι τῆς ἴδιας χρονιᾶς ἀπό τούς Πρώσους στόν Πόλεμο τῶν Ἑπτά Ἑβδομάδων. Ἐκτός ἀπό τούς νεκρούς τοῦ πολέμου καί τίς ἐπιπτώσεις σέ πολιτικό ἐπίπεδο, ὁ πόλεμος κόστισε καί οἰκονομικά στήν Αὐστρία, πού ἀπό τή μία μέρα στήν ἄλλη πέρασε σέ ἐποχή κρίσης. Ποτέ πρίν δέν ὑπῆρχε μεγαλύτερη ἀνάγκη γιά μιά ἀχτίδα ἐλπίδας καί αἰσιοδοξίας. Ἀκριβῶς αὐτήν τήν ἐπιθυμία ἦρθε νά καλύψει ὁ Γαλάζιος Δούναβης, ὑπενθυμίζοντας τίς καλύτερες ἐποχές πού ἔζησε ἡ χώρα.
Ὁ Γιόχαν Στράους ὁ νεότερος (25 Ὀκτωβρίου 1825 – 3 Ἰουνίου 1899), πού ἔμελλε νά γίνει ὁ πιό γνωστός τῶν Στράους, ἤδη βρισκόταν στό ἀπόγειο τῆς δόξας του ὅταν κλήθηκε νά γράψει τόν Γαλάζιο Δούναβη. Σέ ἐκεῖνον ὀφείλουμε τά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τοῦ μουσικοῦ πολιτισμοῦ τῆς Αὐστρίας, ὅπως πέρασε στούς αἰῶνες, δηλαδή τή λικνιστική διάθεση, τή μελωδικότητα, τήν ξεχωριστή εὐαισθησία στήν ἐνορχήστρωση καί στόν ρυθμό. Τά βάλς του ὑπῆρξαν ἀντικείμενο μελέτης ἀπό μεγάλους μουσουργούς, ὅπως ὁ Λίστ, ὁ Βάγκνερ καί ὁ Μπράμς. Ὁ Στράους συνέθεσε τή μουσική τοῦ Γαλάζιου Δούναβη καί τήν ἀφιέρωσε στόν ἑλληνικῆς καταγωγῆς μαικήνα τῶν τεχνῶν καί μέλος τοῦ διοικητικοῦ συμβουλίου τῆς Χορωδίας, Νικόλαο Δούμπα.
Οἱ εἰκόνες πού εἶχε στό μυαλό του ὅταν συνέθεσε τό ἔργο προέρχονται ἀπό ἕνα ποίημα πού εἶχε γράψει ὁ Κάρλ Ἴσιντορ Μπέκ γιά νά ἐξυμνήσει τήν ὀμορφιά τοῦ ποταμοῦ πού διέσχιζε τίς κοιλάδες τῆς πατρίδας του τῆς Μπάγια (καί ὄχι τῆς Βιέννης). Ὁ Γιόζεφ Βάιλ, ἀστυνομικός καί μέλος τῆς χορωδίας, ἀνέλαβε νά γράψει τούς στίχους. Αὐτοί ὅμως θεωρήθηκαν ὑποδεέστεροι τῆς μουσικῆς καί ἀντικαταστάθηκαν μέ ἄλλους, πού ἔγραψε τό 1890 ὁ Αὐστριακός δικηγόρος καί συνθέτης Φράντς φόν Γκέρνερτ. Ὡστόσο, εἶναι τόση ἡ δύναμη τῆς μουσικῆς, πού τό κοινό ἀγάπησε τόν Γαλάζιο Δούναβη ἄνευ στίχων.
Τήν πρώτη φορά πού παρουσιάστηκε τό ἔργο, στίς 13 Φεβρουαρίου 1867, στήν αἴθουσα Ντιάνα τῆς Βιέννης, ὁ Στράους ἀπογοητεύτηκε. Περίμενε ὅτι τό κοινό θά ἀγκάλιαζε τό ἔργο του, ὅμως ἡ ὑποδοχή ἦταν χλιαρή. «Ὁ διάβολος μοῦ πῆρε τό βάλς, θά ἤθελα νά γνώριζε ἐπιτυχία» φέρεται νά δήλωσε. Ὅμως στήν παρουσίαση πού ἔγινε τήν ἴδια χρονιά στήν Παγκόσμια Ἔκθεση τοῦ Παρισιοῦ, καί ἀφοῦ ἀφαιρέθηκαν οἱ στίχοι, τό ἔργο ἀποθεώθηκε. Λίγους μῆνες μετά ἀκολούθησε ἡ παρουσίαση στό Κόβεντ Γκάρντεν τοῦ Λονδίνου, στίς 21 Σεπτεμβρίου 1867. Τό ἀμερικανικό ντεμποῦτο τοῦ ἔργου ἔγινε στή Βοστώνη πέντε χρόνια μετά, στίς 17 Ἰουνίου 1872, στό Ἰωβηλαῖο γιά τήν Παγκόσμια Εἰρήνη, στό ὁποῖο συμμετεῖχε ὀρχήστρα 2.000 μουσικῶν καί 20.000 χορωδοί, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ Ἰρλανδοῦ ἀρχιμουσικοῦ Πάτρικ Σάρσφιλντ Γκίλμορ. Παντοῦ γνώρισε τόσο μεγάλη ἐπιτυχία, πού ὁ Στράους χαρακτηρίστηκε ὁ Ναπολέων τῶν συνθετῶν.
Ὁ Γαλάζιος Δούναβης:
Εἶναι ὁ ἀνεπίσημος ἐθνικός ὕμνος τῆς Αὐστρίας.
Ἀνακρούσθηκε ὡς ἐπίσημος ὕμνος τῆς Αὐστρίας κατά τή διάρκεια τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς χώρας στίς 29 Ἀπριλίου 1945 καί στούς πρώτους ἀγῶνες τῆς ἐθνικῆς ὁμάδας ποδοσφαίρου μετά τό τέλος τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ἀποτελεῖ τό σῆμα τῆς Αὐστριακῆς Ραδιοφωνίας (ORF) γιά τό διεθνές πρόγραμμά της.
Χρησιμοποιήθηκε ὡς μουσική ὑπόκρουση στήν ἐμβληματική ταινία ἐπιστημονικῆς φαντασίας τοῦ Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Ἡ Ὀδύσσεια τοῦ διαστήματος».
Προκάλεσε τή ζήλεια τοῦ σπουδαίου Γερμανοῦ συνθέτη Γιοχάνες Μπράμς (1833-1897). Ὅταν ἡ θετή κόρη τοῦ Στράους, Ἔλις φόν Μάιστζνερ – Στράους ζήτησε ἀπό τόν Μπράμς νά ὑπογράψει πάνω στή βεντάλια της, αὐτός ἔγραψε τίς πρῶτες νότες ἀπό τόν Γαλάζιο Δούναβη καί προσέθεσε «Δυστυχῶς! Ὄχι ἀπό τόν Γιοχάνες Μπράμς».
Ἦταν τό κομμάτι πού ἔπαιζε ἡ ὀρχήστρα τοῦ πολυτελοῦς κρουαζερόπλοιου «Λουζιτάνια», ὅταν αὐτό χτυπήθηκε ἀπό γερμανικό ὑποβρύχιο καί βυθίσθηκε στίς 7 Μαΐου 1915.
Ἀκούγεται μετά τήν προσγείωση τῶν ἐπιβατικῶν ἀεροπλάνων στίς ἐσωτερικές γραμμές τῆς Κίνας.
Ἐπέλεξα τό βίντεο χαμηλῆς ποιότητας ἀπό τήν Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία τῆς Βιέννης τοῦ 1987 μέ τόν χαρισματικό ὅσο καί ἐπικοινωνιακό Χέρμπερτ φόν Κάραγιαν στό πόντιουμ ἀντί τοῦ ἀρκετά συντομότερου καί πολύ ἀνώτερης ποιότητας τῆς εἰκόνας ἀπό τό «2001 Ὀδύσσεια τοῦ διαστήματος».
