Τό 1889, γιά πρώτη φορά στην ἱστορία τῶν πανεπιστημίων τῆς Βόρειας Εὐρώπης, μία γυναῖκα διορίστηκε καθηγήτρια κάτοχος πανεπιστημιακῆς ἕδρας. Μέχρι τότε εἶχε προλάβει νά δηλώσει Εἶναι ἀδύνατον νά εἶσαι μαθηματικός χωρίς νά εἶσαι ποιητής στήν ψυχή. Ποιά εἶναι αὐτή καί τί σπουδαῖα εἶχε κάνει ὥστε νά ἀξίζει αὐτήν τήν πρωτιά;
Ὁ λόγος γιά τή Σοφία Κοβαλέφσκαγια. Γεννήθηκε σάν σήμερα, 15 Ἰανουαρίου (μέ τό Γρηγοριανό ἡμερολόγιο) τοῦ 1850 στή Μόσχα. Τό ὄνομά της ἦταν Σοφία Κόρβιν-Κρουκόφσκαγια καί ἦταν τό δεύτερο ἀπό τά τρία παιδιά τῆς οἰκογένειας. Ὁ πατέρας της Βασίλι Βασίλιεβιτς Κόρβιν-Κρουκόφσκι ἦταν ἀξιωματικός τοῦ πυροβολικοῦ στόν αὐτοκρατορικό ρωσικό στρατό. Ἡ μητέρα της, Γιελιζαβέτα (Ἐλισάβετ) Φεντόροβνα Σούμπερτ, ἦταν μία μορφωμένη γυναῖκα γερμανικῆς καταγωγῆς.
Οἱ γονεῖς της ἐξέθρεψαν τό ἐνδιαφέρον της γιά τά μαθηματικά καί προσέλαβαν ἕναν δάσκαλο, ὑπέρμαχο τῆς ἀνώτερης παιδείας γιά τίς γυναῖκες, ὁ ὁποῖος τήν δίδαξε ἀπειροστικό λογισμό. Κατά τήν ἴδια περίοδο ὁ γιός τοῦ ἱερέα τῆς περιοχῆς τήν εἰσήγαγε στόν μηδενισμό. Παρά τό προφανές ταλέντο της στά μαθηματικά, ἡ Σοφία δέν μποροῦσε νά ὁλοκληρώσει τήν ἐκπαίδευσή της σέ αὐτά στήν πατρίδα της, ἐπειδή ἐκείνη τήν ἐποχή ἀπαγορευόταν ἡ φοίτηση γυναικῶν σέ πανεπιστήμια. Προκειμένου νά σπουδάσει στό ἐξωτερικό χρειαζόταν γραπτή ἄδεια ἀπό τόν πατέρα ἤ τόν σύζυγό της, ὁπότε συνῆψε ἕναν τυπικό γάμο μέ τόν Βλαντιμίρ Κοβαλέφσκι, τότε νεαρό φοιτητή τῆς παλαιοντολογίας. Τό 1867 ὁ Βλαντιμίρ Κοβαλέφσκι καί ἡ σύζυγός του Σοφία Κοβαλέφσκαγια μετανάστευσαν ἀπό τή Ρωσία στή Γερμανία.
Τό 1869 ἡ Σοφία ἄρχισε νά παρακολουθεῖ μαθήματα στό Πανεπιστήμιο τῆς Χαϊδελβέργης, πρᾶγμα πού τῆς ἐπιτρεπόταν ἐφόσον οἱ καθηγητές πού δίδασκαν ἔδιναν τήν ἔγκρισή τους. Τό ἴδιο ἔτος ἐπισκέφθηκε τό Λονδῖνο μέ τόν σύζυγό της, ὁ ὁποῖος ἐκεῖ γνώρισε τούς συναδέλφους του Τόμας Χάξλεϋ καί Κάρολο Δαρβῖνο. Ἦταν ἡ συναναστροφή τοῦ Βλαντιμίρ μέ τόν Δαρβῖνο πού τοῦ ἔδωσε τή φήμη τοῦ παλαιοντολόγου, καθώς καί τό γεγονός ὅτι ἀργότερα ἔγινε ὁ μεταφραστής τῶν ἔργων τοῦ Ἄγγλου στά ρωσικά. Παράλληλα ἡ Σοφία προσκλήθηκε νά παρακολουθεῖ τίς Κυριακάτικες συναντήσεις τῆς κορυφαίας Ἀγγλίδας μυθιστοριογράφου Τζώρτζ Ἔλιοτ. Ἐκεῖ, ὅταν ἦταν μόλις 19 ἐτῶν, συνάντησε τόν βιολόγο, κοινωνιολόγο καί πολιτικό φιλόσοφο Χέρμπερτ Σπένσερ καί ὁδηγήθηκε σέ μία διαμάχη γιά τό ἄν καί πόσο «ἡ γυναῖκα εἶναι ἱκανή γιά ἀφηρημένη σκέψη».
Ἡ Κοβαλέφσκαγια συμμετεῖχε σέ κοινωνικά κινήματα καί υἱοθέτησε κάποιες ἰδέες τοῦ οὐτοπικοῦ σοσιαλισμοῦ. Τό 1871 τό ζεῦγος Κοβαλέφσκι ταξίδεψε στό Παρίσι στή διάρκεια τῆς Κομμούνας, ἐπειδή βρισκόταν ἐκεῖ ἡ ἐδερφή της, καί ἀνησυχοῦσαν μέ τόν ἄντρα της γι' αὐτήν. Ἡ Σοφία περιέλθαψε ἀρκετούς τραυματίες τῆς Κομμούνας. Ὁ ἀκτιβισμός της ἦταν ἀρκετά θεωρητικός. Συχνά ἐξέφραζε τή λύπη της πού δέν τῆς ἔφτανε ὁ χρόνος γιά νά δραστηριοποιηθεῖ περισσότερο στά πολιτικά. Ἡ συμβολή της ἦταν νά μιλᾷ μέ ἀνθρώπους. Ὅταν ζοῦσαν στό Παρίσι, ἀνῆκε σέ ἕναν κύκλο Πολωνῶν καί Ρώσων ἐπαναστατῶν.
Ὅταν ἡ Σοφία Κοβαλέφσκαγια ἦταν φοιτήτρια στή Χαϊδελβέργη, οἱ καθηγητές της ἀντιλήφθηκαν τήν εὐφυία της καί τήν ἀγάπη της γιά τά μαθηματικά. Τήν ἔστειλαν τότε στό Βερολίνο νά ἐπισκεφθεῖ τόν Βάιερστρας. Ἀλλά ἐκεῖ δέν ἦταν ὅπως στή Χαϊδελβέργη: δέν ἐπιτρεπόταν σέ μία γυναῖκα νά εἰσέλθει στό Πανεπιστήμιο, πόσο μᾶλλον νά παρακολουθήσει μαθήματα! Γι ' αὐτό ἡ Σοφία πῆγε στόν Βάιερστρας νά τοῦ ζητήσει νά τῆς κάνει ἰδιαίτερα μαθήματα. Πρέπει νά φανταστοῦμε αὐτήν τήν εἰκοσάχρονη νεαρή γυναίκα πού δέν μιλοῦσε πολύ καλά γερμανικά. Ὁ Βάιερστρας ἦταν μία αὐθεντία. Μπροστά του θά ἦταν σίγουρα συνεσταλμένη. Λένε μάλιστα πώς εἶχε βάλει ἕνα καπέλο γιά νά μήν καταλάβει πόσο νέα ἦταν. Συνάντησε λοιπόν τόν Βάιερστρας πού τῆς ἔκανε διάφορες ἐρωτήσεις καί τῆς ἔδωσε ἀσκήσεις. Διαπίστωσε ὅτι ἦταν πολύ ταλαντούχα καί δέχτηκε νά τήν ἀναλάβει. Ὁ Βάιερστρας τήν ἀγαποῦσε πολύ, τῆς ἔγραφε συγκινητικές ἐπιστολές, γιά ἐκεῖνον ὑπῆρξε ἡ χαμένη νεότητά του, ἡ πιό ταλαντούχα ἀπό ὅλους τούς μαθητές του, ὅπως χαρακτηριστικά ἔλεγε. Τό 1874 ἡ Σοφία ὑπέβαλε τρεῖς ἑρευνητικές ἐργασίες (μία περί τῶν μερικῶν διαφορικῶν ἐξισώσεων, μία γιά τή δυναμική τῶν δακτυλίων τοῦ Κρόνου καί μία γιά τά ἐλλειπτικά ὁλοκληρώματα) στό Πανεπιστήμιο τοῦ Γκαίτινγκεν ὡς τή διδακτορική διατριβή της. Μέ τήν ὑποστήριξη τοῦ Βάιερστρας, αὐτό τῆς ἐξασφάλισε ἕνα διδακτορικό στά μαθηματικά μέ ἄριστα, μέ παράκαμψη τῶν συνηθισμένων ὑποχρεωτικῶν μαθημάτων καί ἐξετάσεων (λόγῳ τοῦ ἀποκλεισμοῦ τῶν γυναικῶν ἀπό τά πανεπιστήμια). Ὑπῆρξε ἔτσι ἡ πρώτη γυναῖκα σέ ὅλη τήν Εὐρώπη πού ἔγινε κάτοχος διδακτορικοῦ (ἄν ἐξαιρέσουμε τήν Ἰταλίδα μαθηματικό καί φιλόσοφο Μαρία Γγκαετάνα Ἀνιέζι πού εἶχε λάβει ἕναν ἀνάλογο τίτλο στή Μπολόνια τόν 18ο αἰ.). Σύμφωνα μέ τόν Βάιερστρας, κάθε μία ἀπό τίς ἐργασίες αὐτές θά ἀρκοῦσε γιά νά τῆς ἐξασφαλίσει τή διατριβή της.
Στά τέλη τῆς δεκαετίας 1870-1880 ἡ Σοφία καί ὁ σύζυγός της Βλαντιμίρ ἄρχισαν νά ἀντιμετωπίζουν οἰκονομικές δυσχέρειες. Τό ζευγάρι ἐπέστρεψε στή Ρωσία, ἀλλά ἀπέτυχαν νά γίνουν καθηγητές, αὐτήν τή φορά ἐξαιτίας τῶν ριζοσπαστικῶν πολιτικῶν τους πεποιθήσεων. Ἀποθαρρυμένοι, ἐπέστρεψαν στή Γερμανία. Ὁ Βλαντιμίρ, πού ἀνέκαθεν ὑπέφερε ἀπό ἔντονες ἐναλλαγές στήν ψυχική του διάθεση, ἔγινε πιό ἀσταθής, μέ ἀποτέλεσμα ἡ Σοφία νά ζεῖ μόνη τόν περισσότερο καιρό. Τό 1883, ἀντιμέτωπος μέ τή χειροτέρευση τῶν μεταπτώσεων στήν ψυχική του κατάσταση καί τήν πιθανότητα νά διωχθεῖ ποινικά γιά τή συμμετοχή του σέ μία ἀπάτη μέ μετοχές, ὁ Βλαντιμίρ αὐτοκτόνησε.
Τό ἴδιο ἔτος ἡ Κοβαλέφσκαγια μπόρεσε νά ἐξασφαλίσει μία θέση ὡς privat-docent στό Πανεπιστήμιο τῆς Στοκχόλμης. Τό 1884 διορίσθηκε μέ πενταετή σύμβαση ὡς Professor Extraordinarius (δηλαδή καθηγήτρια χωρίς ἕδρα). Πέντε χρόνια ἀργότερα διορίσθηκε Professor Ordinarius (καθηγήτρια κάτοχος πανεπιστημιακής ἕδρας) στό Πανεπιστήμιο τῆς Στοκχόλμης, ἡ πρώτη γυναῖκα στήν ἱστορία πού καταλάμβανε τέτοια θέση σέ πανεπιστήμιο τῆς βόρειας Εὐρώπης. Μετά ἀπό πολλές παρεμβάσεις ὑπέρ αὐτῆς (καί μία ἀλλαγή τῶν κανόνων τῆς Ἀκαδημίας), τῆς προσφέρθηκε μία ἕδρα στή Ρωσική Ἀκαδημία Ἐπιστημῶν, ἀλλά ποτέ δέν τῆς προσφέρθηκε καθηγητική θέση σέ ρωσικό πανεπιστήμιο.
Ἡ Σοφία Κοβαλέφσκαγια πέθανε ἀπό γρίπη στή Στοκχόλμη στίς 10 Φεβρουαρίου 1891 (29 Ἰανουαρίου μέ τό παλαιό ἡμερολόγιο), σέ ἡλικία 41 ἐτῶν, μετά τήν ἐπιστροφή της ἀπό ἕνα ταξίδι διακοπῶν στή Γένοβα.
