Εἶναι δυνατόν ἡ βιομηχανική ἐπανάσταση τοῦ 19ου αἰώνα νά ὀφείλεται σέ ἕναν ἀποτυχημένο ἐπιχειρηματία; Κι ὅμως!
Ὅλα ξεκίνησαν πρίν ἀπό 284 χρόνια. Ἦταν σάν σήμερα, 19 Ἰανουαρίου, τοῦ 1736, στό παραθαλάσσιο Γκρῆνοκ, 42 χιλιόμετρα δυτικά τῆς Γλασκώβης, ὅταν ὁ Τζέημς Γουάτ, φημισμένος ναυπηγός καί πλοιοκτήτης, ἔβλεπε τήν γυναίκα του, Ἄγκνες Μούιρχεντ, γόνο ἀριστοκρατικῆς οἰκογένειας καί ἰδιαιτέρως μορφωμένη, νά φέρνει στόν κόσμο τόν πρῶτο του γιό, τόν Τζέημς Γουάτ γιό, αὐτόν πού ἀποκαλοῦμε στήν Ἑλλάδα Βάτ.
Ὁ νεαρός Τζέημς ἔλαβε τήν πρώτη ἐκπαίδευση στό σπίτι ἀπό τή μητέρα του. Ἀργότερα πῆγε στό σχολεῖο τοῦ Γκρῆνοκ, ὅπου διδάχθηκε μαθηματικά, ἑλληνικά καί λατινικά. Κι ἐνῷ οἱ γλῶσσες τόν ἄφησαν ἀδιάφορο, τά μαθηματικά τόν κέρδισαν. Ἡ κλίση του πρός τά μαθηματικά συνοδεύτηκε καί ἀπό ἐπιδεξιότητα στά μαστορέματα. Ὁ πατέρας του τοῦ χάρισε τήν πρώτη του ἐργαλειοθήκη, τήν ὁποία ὁ Τζέημς χρησιμοποιοῦσε γιά νά ἀποσυναρμολογεῖ τά παιχνίδια του, ἀλλά καί νά κατασκευάζει καινούρια ἀπό περισσευούμενα ἐξαρτήματα. Ὅπως εἶχε παρατηρήσει ἕνας ἐργάτης τοῦ πατέρα του, «ὁ Τζέημι ἔχει μία ὁλόκληρη περιουσία στά δάχτυλά του!».
Ὅταν τελείωσε τό σχολεῖο, ὁ Τζέημς ἐργάστηκε στά ἐργαστήρια τῶν ἐπιχειρήσεων τοῦ πατέρα του. Ὅμως μία σειρά ἀπό ἀποτυχημένες ἐπιχειρηματικές ἐνέργειες τοῦ πατέρα του, ἐνισχυμένες ἀπό τήν κακοδαιμονία πού βύθισε ἕνα ἀπό τά πλοῖα του, ὑποχρέωσαν τόν Τζέημς νά μετακομίσει στό Λονδῖνο τό 1755. Ἐκεῖ πέρασε μία περίοδο κατάρτισης ὡς κατασκευαστής ὀργάνων γιά ἕνα χρόνο (1755/56) καί ἄρχισε νά φτιάχνει τά πρῶτα δικά του ἐργαλεῖα. Ἡ σκληρή δουλειά τόν ἐξασθένησε σωματικά καί τόν ἀνάγκασε νά ἐπιστρέψει στή Σκωτία. Ἐγκαταστάθηκε στή Γλασκώβη, μέ τήν πρόθεση νά δημιουργήσει τή δική του ἐπιχείρηση. Ὅμως ἐπειδή δέν εἶχε μαθητεύσει ἐκεῖ, δέν εἶχε τίς συνήθεις συνδέσεις μέσῳ ἑνός πρώην μάστορα γιά νά καθιερωθεῖ ὡς εἰδικευμένος τεχνίτης ὀργάνων. Αὐτό εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νά μήν ἔχει πελατεία.
Εὐτυχῶς οἱ καθηγητές τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Γλασκώβης τόν εἶχαν ἀνάγκη γιά νά ἐπισκευάζει τά ἐργαστηριακά καί τά ἀστρονομικά ὄργανα. Ξεκίνησε τό 1757 καί ἀρχικά ἐργάστηκε γιά τή συντήρηση καί ἐπιδιόρθωση τῶν ὀργάνων. Ἀκολούθως προχώρησε στήν κατασκευή πρόσθετων ὀργάνων. Γιά νά αὐξήσει τό πενιχρό εἰσόδημά του, ἄρχισε νά κατασκευάζει μουσικά ὄργανα, ὅπως βιολιά, φλάουτα καί κιθάρες, χωρίς νά γνωρίζει τίποτα ἀπό ἁρμονία. Κι ὅμως, τά μουσικά του ὄργανα εἶναι καλύτερα ἀπό αὐτά τοῦ ἀνταγωνισμοῦ.
Τό 1763 οἱ πανεπιστημιακές ἀρχές τοῦ ζήτησαν νά ἐπισκευάσει τή νεοαποκτηθεῖσα ἀτμομηχανή Newcomen, πού παρουσίασε πρόβλημα. Ὁ Γουάτ ἐντυπωσιάστηκε ἀπό τή σπατάλη τοῦ ἀτμοῦ. Τελικά, τόν Μάιο τοῦ 1765, ἀφοῦ παιδεύτηκε μέ τό πρόβλημα τῆς βελτίωσής της, βρῆκε ξαφνικά μία λύση: τόν ξεχωριστό συμπυκνωτή, τήν πρώτη καί μεγαλύτερη ἐφεύρεση του. Στή συνέχεια ἵδρυσε στό Σόχο μηχανουργεῖο, ὅπου ἀνέπτυξε περαιτέρω τόν κινητῆρα του, τροποποιῶντας τον ἔτσι ὥστε νά γίνει κατάλληλος γιά τήν κίνηση μηχανημάτων. Αὐτό ἐπέτρεψε στά ἐργοστάσια νά μποροῦν νά ἐγκατασταθούν μακριά ἀπό ποτάμια καί ἐπιτάχυναν τόν ρυθμό τῆς Βιομηχανικῆς Ἐπανάστασης.
Ἐδῶ χρειάζεται μία ἱστορική σημείωση, γιά νά φανεῖ ἡ μνημειώδης συνεισφορά τοῦ Γουάτ στήν οἰκουμένη: ὁ ἀτμοκινητήρας ἐφευρέθηκε ἀπό τούς Βρετανούς μηχανικούς Σέηβερυ καί Νιούκαμεν ὡς ἡ πρώτη πρακτική ἐφαρμογή τῆς Ἱστορίας πού χρησιμοποιοῦσε τόν ἀτμό γιά τήν παραγωγή μηχανικοῦ ἔργου. Ἡ συσκευή ὅμως ἦταν γεμάτη ἀτέλειες καί στόν μισό αἰῶνα πού κυκλοφοροῦσε, ἡ χρήση της εἶχε περιοριστεἶ στά ὀρυχεῖα γιά τήν ἀπάντληση τοῦ νεροῦ.
Γάλλοι καί Γερμανοί ἀποπειράθηκαν νά κλέψουν τά σχέδια τοῦ Γουάτ γιά τήν ἑπόμενης γενιᾶς μηχανή του, πού δούλευε μυστικά ἐκείνη τήν ἐποχή. Ἀλλά καί πολλοί ὑπάλληλοί του προσπάθησαν νά ὑποκλέψουν σχέδια ἤ νά ρίξουν στήν ἀγορά τίς δικές τους ἐκδοχές-ἀντίγραφα τῆς μηχανῆς τοῦ Γουάτ, προδίδοντας τόν ἐργοδότη τους. Πολλά ἀντίγραφα ἄρχισαν νά κυκλοφοροῦν, ὅλα προϊόντα ὑποκλοπῶν. Ὁ ἴδιος προσπάθησε νά σταματήσει τή διαρροή, μέ τίς δικαστικές διαμάχες νά εἶναι ὡστόσο πολυέξοδες καί χωρίς οὐσιαστικό ἀποτέλεσμα.
Ἦταν ἕνας μᾶλλον ἀνίκανος ἐπιχειρηματίας καί μάλιστα μισοῦσε τά παζάρια καί τή διαδικασία διαπραγμάτευσης μέ ὅσους ἐπεδίωκαν νά ἀποκτήσουν τήν ἀτμομηχανή. Σέ ἐπιστολή του τό 1772 ὁ Γουάτ ὁμολόγησε ὅτι «θά προτιμοῦσε νά ἀντιμετωπίσει ἕνα ὁπλισμένο κανόνι ἀπό τό νά καταλάβει ἕναν λογαριασμό ἤ νά κάνει μία συμφωνία». Μέχρι νά ἀποσυρθεῖ, ἀνησυχοῦσε πάντα γιά τίς οἰκονομικές του ὑποθέσεις. Ἦταν φιλάσθενος καί ὑπέφερε ἀπό νευρικούς πονοκεφάλους καί κατάθλιψη.
Τό 1800 ὁ Γουάτ ἀποσύρθηκε ἀπό τήν ἐνεργό δράση, ἀφήνοντας τόν γιό του στή θέση του. Ὁ ἐφευρέτης, ἀπαλλαγμένος πιά ἀπό τίς ἐπιχειρηματικές περιπέτειες, ἀφιερώθηκε ἀπερίσπαστα στήν ἕρευνα, μέ τίς ἰδέες του νά εἶναι γιά ἄλλη μία φορά πολύ μπροστά ἀπό τήν ἐποχή τους: ἐφηῦρε μία μέθοδο ἀντιγραφῆς σχεδίων καί γραμμάτων (ἕνα πρώιμο φωτοτυπικό μηχάνημα δηλαδή), ἡ ὁποία θά τελειοποιηθεῖ πολλά χρόνια ἀργότερα.
Τό 1816 ὁ Γουάτ ἐπισκέφθηκε γιά τελευταία φορά τή γενέτειρά του. Πέθανε στίς 25 Αὐγούστου 1919, σέ ἡλικία 83 ἐτῶν.
Τό 1882 δόθηκε τό ὄνομά του στή μονάδα μέτρησης τῆς ἠλεκτρικῆς ἰσχύος, μέ τήν ἐπιστήμη νά τιμᾷ ἔτσι τόν ἄνθρωπο πού ἔκανε ἐφικτή τήν τεχνολογική ἐπανάσταση πού θά γεννοῦσε μία νέα ἐποχή, ἕναν νέο κόσμο.
