Το άρθρο που ακολουθεί γράφτηκε από τον Michael Walzer και δημοσιεύτηκε στο http://www.dissentmagazine.org
Charlie Hebdo, January 11, 2015 (protestphotography.wordpress.com)
Σε τρεισήμισι δεκαετίες
από την Ιρανική Επανάσταση παρατηρώ τους φίλους, τους γνωστούς και τους όχι
τόσο γνωστούς μου από το χώρο της
αριστεράς να πασχίζουν να αντιληφθούν, ή να αποφεύγουν να αντιληφθούν, την
αναβίωση της θρησκείας, η οποία τώρα ονομάζεται η εποχή του
«ύστερο-αντικληρικισμού». Χρόνια πριν, αναμέναμε την «αφύπνιση του κόσμου».
Πιστεύαμε ότι ο θρίαμβος της επιστήμης και του αντικληρικισμού ήταν απαραίτητο
στοιχείο για το μοντερνισμό. Κι επίσης ξεχνούσαμε, όπως ο Νικ Κόεν έχει γράψει,
«αυτό που οι άνδρες και οι γυναίκες στο Διαφωτισμό ήξεραν. Όλα τα δόγματα στην
εξτρεμιστική τους μορφή κουβαλάνε την πιθανότητα της τυραννίας».
Σήμερα καθεμιά από τις
βασικές παγκόσμιες θρησκείες έχει υποστεί μια σημαντική αναβίωση και η αναβίωση
μιας θρησκείας δεν είναι ένα όπιο, όπως πιστεύαμε κάποτε, αλλά ένα πολύ ισχυρό
διεγερτικό. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, και συγκεκριμένα την τελευταία
δεκαετία, αυτό το διεγερτικό έχει δουλέψει πιο ενεργά στον Ισλαμικό κόσμο. Από
το Πακιστάν μέχρι τη Νιγηρία και σε μέρη της Ευρώπης επίσης, το Ισλάμ αποτελεί σήμερα
μια θρησκεία ικανή να εμπνεύσει μεγάλα πλήθη ανδρών και γυναικών –κυρίως
ανδρών- να σκοτώσουν για χάρη της. Άρα, η αναβίωση του Ισλάμ είναι κατά κάποιον
τρόπο μια στιγμή κρίσεως για την αριστερά: μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να
αντισταθούμε «στην πιθανότητα τυραννίας»; Κάποιοι από μας προσπαθούν να
ανταποκριθούν σε αυτήν την πρόκληση, ενώ πολλοί από μας ενεργά αποτυγχάνουν.
Ένας λόγος για αυτήν την αποτυχία είναι ο απεχθής φόβος που ονομάζεται
«Ισλαμοφοβία». Ο Αντι-αμερικανισμός και η ριζοσπαστική έκδοση του πολιτισμικού
συσχετισμού παίζουν ένα σημαντικό ρόλο αλλά αυτές είναι παλαιότερες
«παθολογίες». Εδώ υπάρχει και κάτι καινούριο: πολλοί αριστεροί είναι ανεξήγητα
τρομοκρατημένοι με τον παράλογο φόβο απέναντι στο Ισλάμ που δεν μπορούν να
συλλογιστούν σωστά τους εύλογους λόγους για τους οποίους οι φανατικοί
Ισλαμιστές αποτελούν απειλή και δυσκολεύονται να εξηγήσουν αυτό που συμβαίνει
στον κόσμο.
Η κύρια και προφανής
πηγή αυτού του ισχυρισμού μου είναι η απίστευτα μεγάλη λίστα συνδέσμων που
προκύπτει στο google,
όταν πληκτρολογεί κανείς τη λέξη «Ισλαμοφοβία». Πολλοί από αυτούς είναι
φοβικοί. Εγώ, όμως, επικεντρώνομαι στους αντι-φοβικούς συνδέσμους κι έτσι στο
διαδικτυακό κόσμο της αριστεράς. Είναι ένας τεράστιος και συναρπαστικός κόσμος,
πολυποίκιλος, απαρτιζόμενος κυρίως από άγνωστους σε μένα ανθρώπους. Είναι,
επίσης, λίγο αποκαρδιωτικό το ότι πολλές από τις «παθολογίες» δεν έχουν ακόμα
εξαφανιστεί από το διαδίκτυο των αριστερών. Προφανώς, δεν υπάρχει συλλογικότητα
ανάμεσα στους αριστερούς, εντός κι εκτός διαδικτύου, αλλά οι άνθρωποι στους
οποίους αναφέρομαι αποτελούν ένα σημαντικό κύκλο αριστερών, κανένας εκ των
οποίων δε φαίνεται να ανησυχεί για τις πρακτικές της σύγχρονης θρησκείας ή για
τις πολιτικές των φανατικών Ισλαμιστών.
Όσο για μένα, ζω με ένα
γενικευμένο φόβο οποιασδήποτε μορφής θρησκευτικού πολέμου. Φοβάμαι τους
φανατικούς Ινδουιστές στην Ινδία, τους μεσσιανικούς Σιωνιστές στο Ισραήλ και
τους βάνδαλους Βουδιστές στο Μιανμάρ.
Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να ομολογήσω ότι πάνω από όλα φοβάμαι τους φανατικούς
Ισλαμιστές γιατί ο Ισλαμικός κόσμος αυτή τη χρονική στιγμή (όχι πάντα ούτε και
για πάντα) είναι ιδιαίτερα πυρετώδης κι ένθερμος. Οι πολιτικά αναμιγμένοι
φανατικοί Ισλαμιστές μπορούν πράγματι να θεωρηθούν οι σημερινοί σταυροφόροι.
Είναι αυτή μια αντιμουσουλμανική
θέση, όχι μια ανησυχία αλλά μια φοβία, ιδιαίτερα μια φοβία που αναπτύσσεται από
προκατάληψη και εχθρότητα; Σκεφτείτε μια ακραία αναλογία (βέβαια όλες οι
αναλογίες είναι ακραίες): Αν πω ότι ο Χριστιανισμός τον ενδέκατο αιώνα ήταν μια
θρησκεία σταυροφόρων και ήταν επικίνδυνη για τους Εβραίους και τους
Μουσουλμάνους, ο οποίοι ήταν κυριολεκτικά τρομοκρατημένοι (και κάποιοι από
αυτούς φοβικοί) θα με έκανε αυτό αντίχριστο; Γνωρίζω ότι αυτή η θερμή
υποστήριξη των σταυροφοριών δεν είναι απαραίτητη για τη Χριστιανική θρησκεία,
είναι ιστορικά συνδεδεμένη και η εποχή των σταυροφοριών ήρθε στη Χριστιανική
ιστορία αλλά μετά από δυο αιώνες πέρασε. Ο Σαλαντίν βοήθησε στο τέλος αυτής της
εποχής, η οποία μπορεί να μην τελείωνε από μόνη της. Ξέρω ότι πολλοί Χριστιανοί
μάχονταν τις Σταυροφορίες. Σήμερα θα τους ονομάζαμε «μετριοπαθείς» Χριστιανούς.
Και φυσικά, οι περισσότεροι από τους Χριστιανούς του ενδέκατου αιώνα δεν
ενδιαφερόταν να κάνουν πόλεμο σταυροφοριών, άκουγαν το κήρυγμα που τους ωθούσε
σε αγώνα στην Ιερουσαλήμ και επέστρεφαν σπίτι. Κι όμως, είναι γεγονός και χωρίς
καμιά αμφιβολία ότι τον ενδέκατο αιώνα οι περισσότερες σωματικές, υλικές και
διανοητικές προσπάθειες του Χριστιανισμού επικεντρωνόταν στις Σταυροφορίες.
Οι Χριστιανικές
Σταυροφορίες έχουν χαρακτηριστεί πολλές φορές ως το πρώτο παράδειγμα
Ισλαμοφοβίας στην ιστορία του Δυτικού κόσμου. Οι σταυροφόροι παρασύρθηκαν από
έναν παράλογο φόβο για το Ισλάμ. Θεωρώ ότι αυτό είναι ακριβές. Παρασύρθηκαν και
από έναν παράλογο φόβο για τον Ιουδαϊσμό. Ήταν έντονοι και τρομακτικοί
θρησκευτικοί εξτρεμιστές και αυτή η διατύπωση δεν είναι αντιχριστιανική.
Παρόμοια πράγματα θα
μπορούσε και θα όφειλε να πει κανείς και σήμερα για τους Ισλαμιστές- παρόλο που
η βία των Τζιχαντιστών δεν απαιτείται από την Ισλαμική θεολογία, παρόλο που
υπάρχουν πολλοί μετριοπαθείς Μουσουλμάνοι που μάχονται τη θρησκευτική βία και
παρόλο που οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι είναι ευχαριστημένοι με το να αφήνουν
τους άπιστους και τους αιρετικούς να πιστεύουν σε αυτό που θέλουν. Γνωρίζω ότι
υπάρχει το «τζιχάντ της καρδιάς» εκτός από το «τζιχάντ του σπαθιού» και ότι ο
Μωάμεθ είχε δηλώσει ότι το πρώτο από αυτά είναι το σπουδαιότερο τζιχάντ.
Αναγνωρίζω, επιπλέον, ότι ο Ισλαμικός κόσμος δεν είναι μονολιθικός. Διαβάζοντας τον καθημερινό τύπο, οποιοσδήποτε
μπορεί να δει ότι ακόμη και ο Ισλαμικός φανατισμός δεν είναι ένα ενιαίο πράγμα.
Οι Al Qaeda,
Taliban,
Islamic State of Iraq and Syria
(ISIS),
Hezbollah,
Hamas, BokoHaram, για να πάρουμε λίγα μονάχα από τα
ηγετικά παραδείγματα, δεν είναι το ίδιο και μπορεί να υπάρχουν σημαντικές
θεολογικές αντιπαραθέσεις ανάμεσά τους. Πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι τα
εκατομμύρια Μουσουλμάνοι στην Ινδονησία και την Ινδία φαίνονται σχετικά
ανεπηρέαστοι από το φανατισμό, παρόλο που το Jemaah Islamiyah, ένα Ισλαμικό
δίκτυο Νοτιοκορεατών, έχει ακολούθους στην Ινδονησία και κατηγορείται για
σημαντικές τρομοκρατικές επιθέσεις εκεί.
Παρ’ όλες τις
επιφυλάξεις, είναι αναντίρρητη αλήθεια ότι το «τζιχάντ του σπαθιού» είναι πολύ
ισχυρό σήμερα και εκφοβιστικό για τους άπιστους, τους αιρετικούς, τους
φιλελεύθερους αντικληρικούς, τους σοσιαλδημοκράτες και τις απελευθερωμένες
γυναίκες στον περισσότερο Ισλαμικό κόσμο. Και ο φόβος είναι απόλυτα
φυσιολογικός.
Αλλά και πάλι πέφτω
πάνω σε αριστερούς, οι οποίοι ενδιαφέρονται περισσότερο να αποφύγουν τις
κατηγορίες για την Ισλαμοφοβία παρά να κατακρεουργήσουν τον Ισλαμικό φανατισμό.
Αυτή είναι μια περίεργη στάση σχετικά με τον Μουσουλμανικό κόσμο σήμερα αλλά
βγάζει νόημα στη Δυτική Ευρώπη, πιθανότατα και στην Αμερική, όπου οι
Μουσουλμάνοι είναι πρόσφατοι πρόσφυγες, αντικείμενα προκατάληψης, αστυνομικής
παρακολούθησης, κάποιες φορές αστυνομικής βίας και λαϊκής εχθρότητας. Έχω
ακούσει να αποκαλούν τους Μουσουλμάνους «νέους Εβραίους». Αυτή δεν είναι μια
βοηθητική αναλογία, εφόσον οι Μουσουλμάνοι στη σημερινή Δυτική Ευρώπη δεν έχουν
δεχτεί ποτέ επιθέσεις από Χριστιανούς σταυροφόρους, καταδιωχθεί από μια χώρα σε
μια άλλη, καταπιεστεί να φορέσουν συγκεκριμένες ενδυμασίες, αποκλειστεί από
πολλά επαγγέλματα και σκοτωθεί από Ναζιστές. Στην πραγματικότητα, αυτή τη
στιγμή κάποιοι Μουσουλμάνοι αστυνομικοί βρίσκονται ανάμεσα στους κύριους φορείς
του αντισημιτισμού στην Ευρώπη (έλαβαν αρκετή βοήθεια από νεοφασίστες στη
Γαλλία, τη Γερμανία και άλλες χώρες). Στην Αμερική, επίσης, ο όρος
«νέο-Εβραίοι» ξεκάθαρα δε λειτουργεί. Σύμφωνα με στατιστικές του FBI, μεταξύ του 2002 και του 2011,
υπήρξαν 1338 εγκλήματα που διαπράχθηκαν απέναντι σε Αμερικανούς Μουσουλμάνους
και 9198 απέναντι σε Αμερικανοεβραίους- και 25130 απέναντι σε μαύρους
Αμερικάνους. Πρέπει, όντως, να υπερασπιζόμαστε όλα τα θύματα μίσους αλλά δεν
είναι και λάθος να αναγνωρίζουμε πού βρίσκεται ο μεγαλύτερος κίνδυνος.
Είναι αλήθεια ότι οι Μουσουλμάνοι της Ευρώπης
(και της Αμερικής σε μικρότερο βαθμό) αποτελούν μία μισητή μειοψηφία και έχουν
λάβει δικαιολογημένα τη συμπάθεια και την υποστήριξη της αριστεράς, που
ελπίζει, δικαιολογημένα πάλι, να κερδίσει τις ψήφους τους μόλις γίνουν υπήκοοι.
Υπάρχουν αρκετές παρατάξεις τις δεξιάς που κάνουν καμπάνιες ενάντια στο Ισλάμ, όχι
μόνο ακροδεξιές αποσχιστικές ομάδες όπως το English Defense League στο
Ηνωμένο Βασίλειο ή το Die Freiheit ή
το Pro-Deutschland στη
Γερμανία αλλά δημοφιλή κόμματα που εξασφαλίζουν αξιόλογη εκλογική υποστήριξη,
όπως το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία ή το Κόμμα για την Ελευθερία στην Ολλανδία.
Αφού οι πολιτικοί αρχηγοί όλων αυτών των ομάδων ισχυρίζονται ότι φοβούνται την
«άνοδο» του Ισλάμ στην Ευρώπη, η Ισλαμοφοβία έχει καταστεί από όλους τους
αριστερούς πολιτικά μη αποδεκτή και ακόμα περισσότερο ηθικά μη αποδεκτή.
Η Ισλαμοφοβία είναι μία
μορφή θρησκευτικής μισαλλοδοξίας ακόμη και θρησκευτικού μίσους και θα ήταν
λάθος για οποιονδήποτε αριστερό να υποστηρίξει τους θρησκόληπτους στην Ευρώπη
και στις Ηνωμένες Πολιτείες, που σκοπίμως παρερμηνεύουν και διαστρεβλώνουν την
εικόνα των σύγχρονων Μουσουλμάνων. Δε διαχωρίζουν καθόλου την ιστορική θρησκεία
από τους φανατικούς αυτής της περιόδου, θεωρούν κάθε Μουσουλμάνο μετανάστη σε
δυτική χώρα ένα πιθανό τρομοκράτη και αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τα υψηλά
κατορθώματα Μουσουλμάνων φιλοσόφων, ποιητών, καλλιτεχνών κατά τη διάρκεια των
αιώνων. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τον Ολλανδό εθνικιστή Geert Wilders, αρχηγό του κόμματος
Κόμμα για την Ελευθερία, που περιγράφει το Κοράνι ως ένα «φασιστικό βιβλίο» και
ζητά να τεθεί εκτός κυκλοφορίας στην Ολλανδία, όπως συνέβη και με το Ο Αγών Μου. Σκεφτείτε επίσης τον Hans-Jurgen
Irmer, εκπρόσωπος του κοινοβουλευτικού κόμματος Χριστιανική Δημοκρατική Ένωση
στο Hesse
στη Γερμανία, που ισχυρίζεται ότι «το Ισλάμ τίθεται σε παγκόσμια κυριαρχία».
Υπάρχουν πράγματι Ισλαμιστές με επεκτατικές βλέψεις (ακόμη και στη
Γερμανία-θυμηθείτε τον Mohammed Atta)
αλλά είναι λάθος να θεωρούμε όλους τους Ισλαμιστές υπεύθυνους για το Ισλαμικό
φανατισμό, τον οποίο, για παράδειγμα,
σίγουρα αντικρούει με διαφορά ο μεγαλύτερος αριθμός Γερμανών Τούρκων.
Άνθρωποι όπως ο Wilders και
ο Irmer και
πολλοί άλλοι βοηθούν στο να εξηγήσουμε την αποστροφή των αριστερών για την
Ισλαμοφοβία.
Αλλά, πρέπει να είμαστε
προσεκτικοί σε αυτό το σημείο. Υπάρχουν απόλυτα θεμιτές κριτικές όχι μόνο για
φανατικούς Ισλαμιστές αλλά για το ίδιο το Ισλάμ, όπως και για κάθε θρησκεία. Ο Pascal Bruckner ισχυρίζεται
ότι ο όρος «Ισλαμοφοβία» είναι «μία έξυπνη εφεύρεση γιατί καταλήγει να κάνει το
Ισλάμ ένα θέμα το οποίο κανείς δεν μπορεί να αγγίξει χωρίς να κατηγορηθεί για
ρατσισμό». Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε, όπως λέει, για να κατηγορήσει την Kate Millett ότι
ζητούσε από τις Ιρανές γυναίκες να βγάλουν το τσαντόρ. Δε γνωρίζω ποιος
«εφηύρε» την Ισλαμοφοβία αλλά αξίζει να επαναλάβουμε το κύριο επιχείρημα του Bruckner: πρέπει να υπάρχει
χώρος για φεμινίστριες όπως η Millett και
για άλλους άθεους, φιλοσόφους και σκεπτικιστές να λένε τη γνώμη τους για το
Ισλάμ-και επίσης για το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό- και να βρουν ένα κοινό
αν μπορούν. Καλέστε τους να απολογηθούν για κακά επιχειρήματα, αν θέλετε, αλλά
η κριτική τους θα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη σε μια ελεύθερη κοινωνία.
Κριτικές για το Ισλάμ
καταπνίχτηκαν όχι μόνο από φόβο να μη θεωρηθούν Ισλαμοφοβικές αλλά και από το
φόβο του «Οριενταλισμού». Το βιβλίου του Edward Said με
αυτόν τον τίτλο παρέχει πολλά παραδείγματα από ακαδημαϊκά μέχρι απλοϊκά
επιχειρήματα για το Ισλάμ, που σύγχρονοι συγγραφείς θα θέλουν ορθώς να
αποφύγουν. Αλλά από το δικό του επιχείρημα για το μέλλον του Ισλάμ και τον
Αραβικό κόσμο (έγραφε στα τέλη του 1970) έλειπε το σημάδι της απαραίτητης
αποστασιοποίησης. Ο Saidπίστευε
ότι ο Οριενταλισμός, με λίγες μόνο εξαιρετικές εξαιρέσεις, είχε διαπρέψει στη
Δύση. Πίστευε, επίσης, ότι έχει ενσωματωθεί στην Ανατολή, έτσι ώστε οι Άραβες
και άλλοι Μουσουλμάνοι συγγραφείς παρήγαγαν τον Οριενταλισμό, που είναι
στερεότυπο και προκατάληψη. «Ο Αραβικός κόσμος σήμερα είναι ένας διανοητικός,
πολιτικός και πολιτισμικός δορυφόρος των Ηνωμένων Πολιτειών». Η Ισλαμική
αναβίωση δεν προβλέπεται πουθενά στο βιβλίο του Said. Στην πραγματικότητα, υιοθετεί την
επιμονή του ΒernardLewisστο
ότι «η σημασία της θρησκείας στα τρέχοντα ζητήματα του Μουσουλμανικού κόσμου»
είναι ένα παράδειγμα Οριενταλισμού. Ένα χρόνο αργότερα, στο The Question of Palestine, ο Said ονομάζει
«την επιστροφή του Ισλάμ» μία «χίμαιρα». Θα ήταν δύσκολο για τον οποιονδήποτε να
το πει αυτό σήμερα αλλά είναι ακόμη σπάνιο για τους συγγραφείς της αριστεράς να
απευθυνθούν κατευθείαν σε αυτήν τη «χίμαιρα».
Επομένως η κριτική του
Ισλαμισμού από την αριστερά είναι περιορισμένη αυτές τις μέρες, η Ισλαμοφοβία,
παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να αναπτύσσεται, και όχι μόνο στη λαϊκή ή εθνικιστική
δεξιά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Το νέο Islamophobia Studies Journal (ένα περιοδικό που
εκδίδεται δυο φορές το χρόνο με την επιχορήγηση του Κέντρου για τη Φυλή και το
Φύλο στο Μπέρκλεϋ), στο κύριο άρθρο του δεύτερου τεύχους του, εντοπίζει την
πηγή του προβλήματος:
Για
κάποιους, τα αυξανόμενα αντι-μουσουλμανικά αισθήματα δικαιολογούνται απευθείας
ως ένα φυσικό αποτέλεσμα των πολλών βίαιων γεγονότων στο Μουσουλμανικό κόσμο
και της «τρομοκρατίας» γενικότερα. Παρ’ όλα αυτά, υποστηρίζουμε ότι τα
αυξανόμενα αρνητικά αισθήματα μπορεί να έχουν να κάνουν με την παρουσία μιας
καλά οργανωμένης και κατεστημένης Ισλαμοφοβικής βιομηχανίας, που έχει καταφέρει να εισβάλει και να
αιχμαλωτίσει την πολιτική κοινότητα και τις δημόσιες αγορεύσεις χωρίς σημαντική
αντίσταση. Μέχρι αυτό το σημείο, οι αντιρατσιστικές και προοδευτικές «φωνές»
δεν ήταν αποτελεσματικές στο να προκαλέσουν αυτή τη βιομηχανία ούτε και ικανές
στο να παράσχουν τις απαιτούμενες πηγές για να υψωθούν περιφερειακές και
εθνικές αντιδράσεις.
Οι περισσότερες πηγές
για το Journal θα
βοηθούσαν σίγουρα στο να αντιμετωπιστεί η Ισλαμοφοβική βιομηχανία. Αλλά
παρατηρείστε τη διστακτικότητα να αναμειχθούν με «τα πολλά βίαια γεγονότα στο
Μουσουλμανικό κόσμο».
Την ίδια διστακτικότητα
μπορεί να βρει κανείς και σε μια σειρά εξαιρετικών άρθρων δημοσιευμένα στο
ειδικό τεύχος του Nation τον
Ιούλιο του 2012. To
«How the Media Created the Muslim Monster Myth»
του Jack Shaheen είναι
ένα παράδειγμα ενός επιχειρήματος πολύ παρόμοιου με αυτό των συντακτών του Islamophobia Studies Journal. Η μυθιστοριογράφος Laila Lalami, στο «Islamophobia and its Discontents», αναγνωρίζει ότι οι
«οπισθοδρομικοί νόμοι περί βλασφημίας» και οι «άδικοι νόμοι περί διαζυγίου»
μπορεί να σχετίζονται κάπως με την εχθρότητα για το Ισλάμ αλλά ορθά αρνείται να
τους μεταχειριστεί ως δικαιολογίες για την παρενόχληση με την οποία έζησε στις
Ηνωμένες Πολιτείες. Ούτε και τα «βίαια γεγονότα στο Μουσουλμανικό κόσμο»
παρέχουν μια τέτοια δικαιολογία. Ο Ισλαμικός φανατισμός δεν πρέπει ποτέ να
χρησιμοποιηθεί, ώστε να δικαιολογήσει ή να «ερμηνεύσει» την Ευρωπαϊκή και
Αμερικανική προκατάληψη. Αλλά η εύλογη επιθυμία να αποφύγει κανείς την
προκατάληψη δεν είναι λόγος να παραβλέπει αυτά τα «βίαια γεγονότα». Δεν εννοώ
να επιλέξουμε το Nation,
του οποίου οι συντάκτες οργάνωσαν αυτό το χρήσιμο ειδικό τεύχος. Μέχρι εκεί που
μπορώ να μιλήσω, κανένα αριστερό περιοδικό ή ιστοσελίδα δεν προσπάθησε μια
σοβαρή ανάμειξη με το θέμα του Ισλαμικού φανατισμού.
Οι περισσότεροι αριστεροί,
όσα προβλήματα κι αν έχουν στο να κατανοήσουν τη θρησκεία, δε φοβούνται να
αντιπαρατεθούν τους Ινδουιστές εθνικιστές, τους φανατικούς Βουδιστές καλόγερους
και τους μεσσιανικούς Σιωνιστές του
κινήματος της εγκαθίδρυσης. Και φυσικά κανένας από την αριστερά δε συμμερίζεται
τη στάση των Ισλαμιστών στρατιωτικών, που απαγάγουν μικρά κορίτσια ή σκοτώνουν
αιρετικούς ή κατεδαφίζουν τα αρχαία μνημεία εχθρικών πολιτισμών. Πράξεις σαν κι
αυτές, που μέχρι τώρα έχουν παρατηρηθεί, είναι συνηθισμένα απορριπτέες. Εντάξει,
όχι και συνηθισμένα: ο Nikolas Kozloff,
σε ένα εξαιρετικό άρθρο με τον τίτλο «A Tale of Boko Haram, Political Correctness, Feminism, and the Left», έχει καταγράψει την περίεργη
απροθυμία ενός μεγάλου αριθμού αριστερών συγγραφέων να κατηγορήσουν φανατικούς
Μουσουλμάνους για την απαγωγή Νιγηριανών κοριτσιών. Λιγότερο εντυπωσιακή αλλά αρκετά άσχημη επίσης είναι η απροθυμία ακόμη
περισσότερων αριστερών, οι οποίοι αναγνωρίζουν τέτοια εγκλήματα για να
προσπαθήσουν μια γενικευμένη ανάλυση και μια ολοκληρωμένη κριτική για τον
Ισλαμικό φανατισμό. Τι είναι αυτό που εμποδίζει όμως την ανάλυση και την
κριτική;
Το βιβλίου του Deepa Kumar, Islamophobia and the Politics of Empire,
προτείνει μια πιθανή απάντηση στο ερώτημα: αυτό που εμποδίζει είναι το γεγονός ότι
οι Ισλαμιστές σήμερα είναι αντίπαλοι της «Δύσης», δηλαδή του Δυτικού και στην
ουσία του Αμερικανικού «ιμπεριαλισμού» -βάσεις στη Σαουδική Αραβία, δυο πόλεμοι
στο Ιράκ, η επέμβαση στη Λιβύη, η υποστήριξη του Ισραήλ, βομβιστικές επιθέσεις
στη Σομαλία κτλ. Θα ισχυριζόμουν ότι αυτή η λίστα απαιτεί μια προσεγμένη
απάντηση: αντιπαράθεση σε κάποιες περιπτώσεις σίγουρα αλλά και συμφωνία σε
κάποιες άλλες. Τολμώ να πω ότι τα καθεστώτα που οι Ηνωμένες Πολιτείες
υποστήριζαν στη Μέση Ανατολή και τελικά έπεσαν από φανατικούς Ισλαμιστές ήταν
τόσο κακά που δε θα μπορούσαν οι Η.Π.Α. να βοηθήσουν τους ανθρώπους της
περιοχής. Οι αριστεροί αντίπαλοι του ιμπεριαλισμού, όμως, συχνά δεν βγάζουν
προσεγμένα συμπεράσματα, το ίδιο και οι Ισλαμιστές. Επομένως, «ο εχθρός του
εχθρού μου είναι φίλος μου». Είδαμε αυτό το γνωμικό να λειτουργεί τον περασμένο
Αύγουστο στις διαδηλώσεις στο Λονδίνο, με την υποστήριξη του UKStopκαι
του WarCoalition,
που ακολούθησαν υποστηρικτές της Χαμάς, συμπεριλαμβανομένων αυτών μη
θρησκευόμενοι αριστεροί και θρησκευόμενοι Μουσουλμάνοι (κάποιοι δε φονταμενταλιστές
και κάποιοι όχι). Οι μη θρησκευόμενοι αριστεροί ήταν έντονοι κατακριτές της
Ισλαμοφοβίας, παρόλο που δεν ήταν πλήρως απαλλαγμένοι από άλλες φοβίες.
Υπάρχει, όμως, κι άλλος
λόγος για τη διστακτικότητα στο να καταδικαστούν τα Ισλαμικά εγκλήματα και
αυτός είναι η εξαιρετική προθυμία να καταδικαστούν τα εγκλήματα της Δύσης. Η
κύρια πηγή του θρησκευτικού φανατισμού δεν είναι η θρησκεία, επιμένουν πολλοί
αριστεροί συγγραφείς, αλλά ο Δυτικός ιμπεριαλισμός και η καταπίεση και η
φτώχεια που αυτός θρέφει.
Έτσι, για παράδειγμα, ο David Swanson, πρώτα στην ιστοσελίδα
WarIs A Crime κι
έπειτα στην Tikkun
(με μία νευρική αλλά μόνο μερική άρνηση από τον αρχισυντάκτη), ρωτάει «Τι θα
κάνουμε με το ISIS;»
και απαντάει: «Ξεκινήστε αναγνωρίζοντας από πού προήλθε το ISIS. Οι Η.Π.Α. και οι μικροί σύμμαχοί
τους κατέστρεψαν το Ιράκ». Αυτό είναι αλήθεια, δε θα υπήρχε ISISστο
Ιράκ χωρίς την Αμερικανική εισβολή το 2003, παρόλο που εάν ο Σαντάμ δεν είχε
ανατραπεί στο μεταξύ διάστημα, οι ίδιοι θρησκευτικοί πόλεμοι μπορεί να είχαν
πάλι ξεκινήσει. Γιατί το ISISδεν
«προήλθε» από την Αμερικανική εισβολή, είναι ένα προϊόν της παγκόσμιας
θρησκευτικής αναβίωσης και υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα στρατιωτικής
αναβίωσης. Ο Swansonμπορεί
να προσφέρει μία παρόμοια ερμηνεία για όλα αυτά αλλά η ερμηνεία αυτή απολείπεται αληθοφάνειας, αφού
τα παραδείγματα είναι ποικίλα.
Η αριστερά είχε
ανέκαθεν πρόβλημα να αντιληφθεί τη δύναμη της θρησκείας. Δεν είναι όλες οι
θρησκείες ιδεολογικά όργανα της κυρίαρχης τάξης; Και δεν είναι όλα τα αποθέματα χιλιετιών και μεσσιανικών καταβολών
μία ιδεολογικά διαστρεβλωμένη απάντηση σε κατώτερες ομάδες για την υλική
καταπίεση; Ο θρησκευτικός φανατισμός είναι ένα εποικοδομητικό φαινόμενο και
μπορεί να ερμηνευτεί μόνο σε σχέση με την οικονομική κατάσταση. Αυτές οι
αρχαίες πεποιθήσεις είναι ιδιαίτερα σκοταδιστικές σήμερα. Ο Parvez Ahmed, ένας καθηγητής από τη Φλόριντα
που είναι πλήρως ενήμερος για τη μάστιγα του Boko Haram, προσφέρει ένα τυπικό παράδειγμα
σε πρόσφατο blog.
Ισχυρίζεται ότι «πολλή από τη βία που διαπράττεται στο όνομα του Ισλάμ είναι
λιγότερο παρακινημένη από την πίστη και περισσότερο από τη φτώχεια και την
απελπισία». Παρομοίως, η Kathleen Cavanaugh από
το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας, γράφοντας στην ιστοσελίδα Dissent, επιμένει ότι «η βία
και οι καταπιεστικές πράξεις (του ISIS) έχουν να κάνουν ελάχιστα με τη θρησκεία την ίδια» αλλά
υποστηρίζονται περισσότερο από υλικά συμφέροντα. Είναι όμως αυτό αλήθεια; Γιατί
η φτώχεια, η απελπισία και τα υλικά συμφέροντα δεν αναπτύσσουν μία αριστερή
παρά μια Ισλαμική κινητοποίηση; Στην πραγματικότητα, η θρησκευτική αναβίωση,
όχι μόνο ανάμεσα στους Μουσουλμάνους αλλά σε όλο τον κόσμο, ανάμεσα σε Εβραίους
και Χριστιανούς, Ινδουιστές και Βουδιστές, έχει καταγράψει υποστηρικτές από
όλες τις κοινωνικές τάξεις και το μεγάλο κίνητρο της δραστηριοποίησης μετά την
αναβίωση μοιάζει απίστευτα να είναι η θρησκευτική πίστη (το Journey of the Jihadist: Inside Muslim Militancy του
Fawaz Gerges δίνει
επαρκή απόδειξη της θρησκευτικής δύναμης).
Υπάρχουν, επίσης,
άνθρωποι της αριστεράς που πιστεύουν ότι ο Ισλαμικός φανατισμός δε
δημιουργείται μόνο από το Δυτικό ιμπεριαλισμό αλλά είναι και μία μορφή
αντίστασης σε αυτό. Οποιεσδήποτε ομάδες και αν προσελκύει, είναι στη βάση του μια
ιδεολογία των καταπιεσμένων, μία εκδοχή, ίσως περιέργως, της αριστερής
πολιτικής. Σκεφτείτε αριστερούς συγγραφείς, που περιέγραφαν τους Σουνίτες και
τους Σιίτες στρατιωτικούς να μάχονται ενάντια στην Αμερικανική κατάληψη του
Ιράκ σαν «μία αντίσταση», επικαλούμενοι σκοπίμως τη Γαλλική Αντίσταση στους
Ναζί κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τίποτα, όμως, στους Ισλαμιστές
στρατιωτικούς δεν ήταν αριστερής φιλοσοφίας εκτός από το γεγονός ότι μάχονταν
ενάντια στους Αμερικάνους. Το παράδειγμα αυτό χρησιμοποιήθηκε από τον Fred Halliday σε
ένα άρθρο στο Dissent επονομαζόμενο
«The Jihadism of Fools».
Αυτή ήταν μια καλή ετικέτα αλλά δεν τους κόλλησε, αφού μπορούμε να δούμε από τη
δήλωση του Slavoj Žižek τον επόμενο χρόνο ότι ο Ισλαμικός ριζοσπαστισμός είναι
«η οργή των θυμάτων του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού». Πρέπει να αναγνωρίσω
ότι ο Žižek δε φοβήθηκε μήπως αποκαλεστεί Ισλαμοφοβικός. Υποστηρίζει μία
«σεβαστή, αλλά για αυτό το λόγο όχι λιγότερο αδίστακτη» κριτική του Ισλάμ και
των άλλων θρησκειών. Αλλά δεν έκανε σωστή κριτική, καθώς πίστευε ότι το
αντικείμενο της Ισλαμικής οργής είναι το ίδιο με το αντικείμενο της δικής του
οργής.
Η Judith Butler κάνει
ένα παρόμοιο λάθος, όταν επιμένει ότι «το να κατανοήσουμε τους Hamas και
Hezbollah σαν
κοινωνικά κινήματα που είναι προοδευτικά, της αριστεράς και που είναι μέρος
ολόκληρης της παγκόσμιας αριστεράς, είναι ιδιαίτερα σημαντικό». Το είπε το 2006
κι έπειτα το επανέλαβε με ενδιαφέρουσες τροποποιήσεις το 2012: οι Hamas και
Hezbollah ανήκουν
στην παγκόσμια αριστερά επειδή είναι «αντι-ιμπεριαλιστές» αλλά δεν υποστηρίζει
οποιαδήποτε οργάνωση της παγκόσμιας αριστεράς και ιδιαίτερα δεν εγκρίνει τη
χρήση βίας από αυτές τις δυο. Είμαι ευγνώμων από αυτή την τελευταία τροποποίηση
αλλά η αριστερή ταύτιση ήταν λάθος το 2012 όπως και το 2006, χρήσιμα λάθος,
ίσως, καθώς εξηγεί για ποιο λόγο τόσοι πολλοί αριστεροί υποστηρίζουν ή δεν
αντιδρούν ενεργά σε ομάδες, όπως οι Hamas και Hezbollah.
Το μόνο πράγμα που κάνει αυτές τις οργανώσεις «αριστερές» είναι ότι μάχονται
ενάντια στο Ισραήλ, το οποίο αντικαθιστά την ιμπεριαλιστική Αμερική.
Οι μεταμοντέρνοι δεν
συνεισέφεραν περισσότερο από τους αντι-ιμπεριαλιστές σχετικά με τον Ισλαμικό
φανατισμό. Θυμηθείτε την απολογία του MichelFoucaultγια
τη βαναυσότητα της Ιρανικής επανάστασης: Το Ιράν δεν έχει το ίδιο καθεστώς
αλήθειας με το δικό μας». Αυτή η μορφή πολιτισμικού συσχετισμού έχει γίνει
πλέον κοινότυπη, όπως θα δούμε στην περίπτωση του AzarNafisi, του συγγραφέα του Reading Lolitain Tehran,
μία αξιαγάπητη ομολογία πολιτισμικής υπονόμευσης σε ένα Ισλαμικό κράτος. Στην
εξορία στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Nafisiείπε σε συνέντευξή του
στη Βοστώνη: «Δυσανασχετώ με αυτό στη Δύση όταν άνθρωποι, ίσως με τις καλύτερες
προθέσεις ή με προοδευτικές απόψεις, συνεχίζουν να μου λένε «Αυτό είναι έτσι
στο δικό σας πολιτισμό»… Είναι σαν να λένε, ο πολιτισμός της Μασαχουσέτης καίει
μάγισσες… Υπάρχουν κομμάτια του πολιτισμού που είναι πραγματικά κατακριτέα… Δε
θα έπρεπε να τα δεχόμαστε». Αυτοί οι καλοπροαίρετοι και προοδευτικοί άνθρωποι
ήταν πιθανότατα υπέρμαχοι της ριζοσπαστικής πολυπολιτισμικότητας, που μπορεί να
επέτρεπε το κάψιμο των μαγισσών με την προϋπόθεση ότι δε θα συνέβαινε στη
Μασαχουσέτη.
Η ισχυρότερη
μεταμοντέρνα υπεράσπιση του Ισλαμικού ριζοσπαστισμού προέρχεται από τον Michael Hardt και
τον Antonio Negri,
που υποστηρίζουν ότι ο Ισλαμισμός από μόνος του είναι ένα μεταμοντέρνο σχέδιο: «Η
μεταμοντερνικότητα του φονταμενταλισμού πρέπει να αναγνωριστεί αρχικά στην
άρνηση της μοντερνικότητας ως όπλο της Ευρωαμερικανικής ηγεμονίας και σχετικά
με αυτό ο Ισλαμικός φονταμενταλισμός είναι πράγματι μια παραδειγματική
περίπτωση». Και πάλι: «Μέχρι τώρα που η Ιρανική επανάσταση ήταν μία δυναμική
απόρριψη της παγκόσμιας αγοράς, θα μπορούσαμε να τη θεωρήσουμε ως την πρώτη
μεταμοντέρνα επανάσταση». Είναι σκληρό από την πλευρά μου να τονίσω πόσο
πρόθυμοι είναι οι Ιρανοί αυτές τις μέρες να ενταχθούν στην παγκόσμια αγορά;
Όλες αυτές οι
αντιδράσεις απέναντι στους φανατικούς Ισλαμιστές, ταύτιση, υποστήριξη,
συμπόνια, απολογία, ανοχή και αποφυγή, μοιάζουν πολύ περίεργες αν αναλογιστούμε
το αληθές περιεχόμενο της ιδεολογίας τους. Η τζιχαντιστική αντιπαράθεση με «τη
Δύση» θα έπρεπε να προκαλεί σοβαρές ανησυχίες πριν από οποιαδήποτε άλλη
αντίδραση στην αριστερά. Ο BokoHaramξεκίνησε
με μία επίθεση στα σχολεία «Δυτικού στυλ» και άλλες Ισλαμικές ομάδες ανέλαβαν
παρόμοιες επιθέσεις, ειδικά σε σχολεία θηλέων. Αξίες που οι φανατικοί ανακηρύσσουν
ως «Δυτικές» είναι στο περιεχόμενό τους κάποιες από τις εξής: προσωπική
ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα των δύο φύλων και θρησκευτικός πλουραλισμός.
Δίχως αμφιβολία, οι Δυτικοί δε ζουν πάντα σύμφωνα με αυτές τις αξίες και συχνά
αποτυγχάνουν να τις υπερασπιστούν, όταν πρέπει να τις υπερασπιστούν αλλά αυτές
είναι οι αξίες, τις οποίες η Δυτική υποκρισία χαίρει και τις οποίες κάποιοι από
τους Δυτικούς παλεύουν να υποστηρίξουν. Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία και η Κίνα
έχουν δηλώσει πολλές φορές την αντίθεσή τους με το Δυτικό Ιμπεριαλισμό και με
τις Δυτικές αξίες αλλά αυτές οι δύο χώρες μοιάζουν περισσότερο με εχθρικές
επεκτατικές δυνάμεις παρά με κατακριτές του ιμπεριαλισμού. Ενώ οι αρχηγοί τους
σποραδικά καταφεύγουν σε επιχειρήματα αξιών (όπως όταν οι Κινεζικές αρχές
ενέκριναν τα Κομφουκιανά ιδανικά της «αρμονίας»), δε φαίνονται να
πραγματοποιούν τις αρχές που διακηρύσσουν. Οι Ισλαμιστές, από την άλλη, σίγουρα
τις πραγματοποιούν. Έχουν τις δικές τους μεγάλες φιλοδοξίες αλλά αυτές είναι
εξαιρετικά ιδεαλιστικές φιλοδοξίες, που αφήνουν λίγο μόνο χώρο για υλικά
συμφέροντα. Ο φανατισμός τους είναι ένα φανατισμός αξιών, με θεολογική
κατεύθυνση, και είναι μια πραγματική πρόκληση για τις «Δυτικές» αξίες.
Η προσωπική ελευθερία,
όμως, η δημοκρατία, η ισότητα των δύο φύλων και ο θρησκευτικός πλουραλισμός δεν
είναι πραγματικές Δυτικές αξίες, είναι παγκόσμιες που εμφανίζονται σε ισχυρές,
μοντέρνες μορφές των Δυτικοευρωπαϊκών και Αμερικανικών. Η αριστερά είναι μια
εφεύρεση του 18ου αιώνα, μία εφεύρεση του Διαφωτισμού. Υπήρχαν,
φυσικά, άνθρωποι που πιθανότατα να είχαν αριστερές θέσεις σε όλες τις βασικές
θρησκευτικές παραδόσεις, βλέπε ειρηνιστές, κομμουνιστές, αρχικοί υπέρμαχοι του
περιβάλλοντος, των φτωχών, ακόμα και άνθρωποι που πίστευαν στην ισότητα ή
καλύτερα που πίστευαν στην ίση στάση απέναντι στο Θεό από όλους τους πιστούς
(Θα έπρεπε ίσως να πω των ανδρών πιστών). Τίποτα, όμως, από την κλασική
αριστερά δεν υπήρχε ποτέ ανάμεσα στους Ινδουιστές, τους Εβραίους, τους
Βουδιστές, τους Μουσουλμάνους ή τους Χριστιανούς. Και οι αξίες της αριστεράς
είναι αυτές οι «Δυτικές» αξίες, αν τις πάρουμε στα σοβαρά. Άρα, η αντίθεση σε
αυτές τις αξίες είναι στην πραγματικότητα κάτι με οποίο η αριστερά θα έπρεπε να
έρχεται αντιμέτωπη και η εντονότερη αντίθεση αυτή τη στιγμή προέρχεται από τους
ριζοσπάστες Ισλαμιστές. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο πολλοί
αριστεροί είναι διστακτικοί να αντιμετωπίσουν τους ριζοσπάστες Ισλαμιστές.
Πώς είναι ένα αυθεντικό
αριστερό κίνημα ενάντια στην καταπίεση και στη φτώχεια; Πρώτα από όλα, θα ήταν
ένα κίνημα των καταπιεσμένων, μία κινητοποίηση ανδρών και γυναικών, που
προηγουμένως υπήρξαν παθητικοί, ανέκφραστοι και φοβισμένοι και τώρα είναι
ικανοί να μιλήσουν για αυτούς και να υπερασπιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματά
τους. Δεύτερον, στόχος του θα ήταν η απελευθέρωση ή καλύτερα η ανεξαρτητοποίηση
αυτών των ίδιων ανθρώπων. Και η κινητήριος δύναμη θα ήταν μια βλέψη, δίχως
αμφιβολία σχηματισμένη εν μέρει από την τοπική κουλτούρα, μιας νέας κοινωνίας
της οποίας τα μέλη, άνδρες και γυναίκες εξίσου, θα ήταν πιο ελεύθεροι και πιο
ίσοι και των οποίων η κυβέρνηση θα ήταν πιο υπεύθυνη. Αυτή δεν είναι μια
ασυνήθιστη περιγραφή των αριστερών βλέψεων. Επομένως αποτελεί μυστήριο πώς
κάποιοι από οποιοδήποτε μέρος μπορεί σοβαρά να πιστεύουν ότι οποιαδήποτε
Ισλαμική ομάδα ανήκει στην παγκόσμια ή οποιαδήποτε άλλη αριστερά.
Πώς θα έπρεπε η
αριστερά να αντιδράσει σε αυτές τις Ισλαμικές ομάδες, θεωρώντας, όπως εγώ
πιστεύω, ότι είναι απαραίτητη μια κριτική αντίδραση; Δεν πρόκειται να σκεφτώ
καμιά στρατιωτική αντίδραση εδώ. Υπάρχει μια παγκόσμια ταξιαρχία φανατικών
Ισλαμιστών που μάχονται στο Ιράκ και στη Συρία αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να
στρατολογήσουμε μία διεθνή ταξιαρχία αριστερών μαχητών, άρα δεν υπάρχει λόγος
να σκεφτούμε πού μπορεί να τους στέλναμε. Οι αριστεροί θα πρέπει να
υποστηρίξουν (παρόλο που πολλοί δεν το κάνουν) τις στρατιωτικές προσπάθειες
καταστολής των σφαγών ενάντια στους άπιστους και στους αιρετικούς. Έπειτα από
αυτό, τείνω περισσότερο σε μια πολιτική που επικεντρώνεται στον περιορισμό του
Ισλάμ παρά σε ένα πόλεμο (ή μια σειρά πολέμων) για την καταστροφή του. Αυτός
είναι ένας πυρετός που θα πρέπει να ξεθυμάνει μόνος του. Υπάρχει, ωστόσο, μια
βαθειά δυσκολία σε αυτή την άποψη: πολλοί άνθρωποι θα υποφέρουν στο ξεθύμασμα
και οι αριστεροί αγνοούν ότι αυτοί θα υποφέρουν σε δικό μας ηθικό κίνδυνο. Το
πώς να βοηθήσουμε αυτούς που στοχεύουν οι Ισλαμικές δυνάμεις είναι ένα ερώτημα
που πρέπει να τεθεί ξανά και ξανά.
Αλλά πρέπει να ξεκινήσουμε με τον ιδεολογικό
πόλεμο.
Σε αυτόν τον πόλεμο,
πρέπει πρώτα να διαχωρίσουμε τον Ισλαμικό φανατισμό με το ίδιο το Ισλάμ.
Αμφιβάλλω αν θα αναγνωριστεί αυτή η προσπάθεια. Συγγραφείς, όπως ο Paul Berman και
η Meredith Tax,
έχουν κάνει το διαχωρισμό με ιδιαίτερη προσοχή σε όλα αυτά που έχουν γράψει
ενάντια στον Ισλαμισμό και οι κριτικές τους μόλις παρατηρήθηκαν. Κανενός άλλου
προσοχή δεν πρόκειται να παρατηρηθεί αλλά ο διαχωρισμός συνεχίζει να είναι
σημαντικός. Πρέπει να επιμείνουμε ιδιαίτερα στη διαφορά μεταξύ των γραπτών των
φανατικών, όπως ο Hassanal-Banna και
ο Sayyid Qutb στην
Αίγυπτο ή ο Maulana Maududi στην
Ινδία, και τη δουλειά σημαντικών εθνικιστών φιλοσόφων του Μουσουλμανικού
παρελθόντος και των φιλελεύθερων μεταρρυθμιστών των σύγχρονων χρόνων. Πρέπει να
το κάνουμε αυτό ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που διαχωρίζουμε μεταξύ των ιερέων
και κηρύκων των Χριστιανικών σταυροφοριών και της Ακαδημαϊκής θεολογίας.
Θα πρέπει, επίσης, να
συναναστρεφόμαστε με τους Μουσουλμάνους και με τους τέως Μουσουλμάνους, τους
αντιπάλους του φανατισμού και να τους δίνουμε τη στήριξη που ζητάνε. Υπάρχουν
πολλοί τέτοιοι αντι-φανατικοί και κάποιοι από αυτούς, όπως η AyaanHirsiAli, ξεκίνησαν από την αριστερά και
μετά μετακινήθηκαν δεξιότερα, εν μέρει γιατί βρήκαν τόσο λίγους αριστερούς
φίλους. Ο PaulBermanέχει
γράψει μια ανατριχιαστική κριτική για τη μεταχείριση της HirsiAli από ηγετικούς φιλελεύθερους/αριστερούς
διανοητές και η KathaPollitt,
γράφοντας στο Nation,
αναρωτήθηκε με τόλμη αν «εμείς οι αριστερές και οι φεμινίστριες χρειάζεται να
κάνουμε λίγη περισσότερη αυτό-κριτική σχετικά με το AEI (American Enterprise Institute, που θεωρείται ένα
νέο-συντηρητικό τανκ)…αφού καταφέραμε να κερδίσουμε αυτό το δυνατό και
περίπλοκο σταυροφόρο των δικαιωμάτων της γυναίκας».
Δε χρειάζεται να
μιμηθούμε τον έντονο θυμό της Hirsi Ali,
που φτάνει από τον Ισλαμισμό μέχρι το ίδιο το Ισλάμ και προέρχεται από
εμπειρίες που κανένας από μας δεν είχε. Θα ωφελούμασταν, όμως, σημαντικά από
μια έρευνα της τροχιάς της, στη οποία ο φόβος των αριστερών για Ισλαμοφοβία
έπαιξε μεγάλο ρόλο. Υπάρχει μια περίεργη απροθυμία ανάμεσα στους αριστερούς να
«αγκαλιάσουν» τους άθεους που προέρχονται από το Μουσουλμανικό κόσμο με τον
ίδιο τρόπο που θα «αγκάλιαζαν» τους άθεους από το Χριστιανικό, για παράδειγμα,
κόσμο.
Δεύτερον, πρέπει να
αναγνωρίσουμε ότι η ακαδημαϊκή θεωρία (που είναι επίσης μια αριστερή θεωρία), η
οποία προέβλεψε τον αναπόφευκτο θρίαμβο της επιστήμης και του αντικληρικισμού,
δεν είναι σωστή, τουλάχιστον, ο χρονικός ορίζοντάς της δεν είναι σωστός. Οι
αριστεροί πρέπει να ανακαλύψουν με ποιον τρόπο θα υπερασπιστούν το αντικληρικό
κράτος σε μια «μετα-αντικληρική» εποχή και πώς θα υπερασπιστούν την ισότητα και
τη δημοκρατία ενάντια σε θρησκευτικά επιχειρήματα για ιεραρχία και θεοκρατία. Η
ελκυστικότητα του θρησκευτικού δόγματος και πρακτικής είναι εμφανής σήμερα και
είναι ανάγκη να το καταλάβουμε, εάν σκοπεύουμε να πείσουμε τους ανθρώπους ότι ο
θρησκευτικός φανατισμός είναι τρομακτικά άσχημος.
Τρίτον, πρέπει να
αναγνωρίσουμε τη δύναμη των φανατικών και την έκταση της πολιτικής τους
επιρροής. Πρέπει να ονομάσουμε τους φανατικούς ξεκάθαρα εχθρούς μας και να
προσφύγουμε σε μία διανοητική καμπάνια εναντίον τους, δηλαδή μια καμπάνια προς
υπεράσπιση της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας και του πλουραλισμού.
Δεν υποστηρίζω ότι οι αριστεροί θα πρέπει να ενταχθούν στο γνωστό «πολιτισμικό
χάσμα». Όλοι οι σημαντικοί θρησκευτικοί πολιτισμοί είναι πιθανοί και πιθανώς
εξίσου ικανοί να δημιουργήσουν βίαιους φανατικούς και φιλειρηνικούς αγίους καθώς
και ό,τι βρίσκεται στο ενδιάμεσο. Άρα, δε θα έπρεπε να σκεφτόμαστε τη μάχη με
τους Ισλαμιστές με πολιτισμική αλλά πολύ περισσότερο με ιδεολογική έννοια.
Υπάρχουν πολλοί προσηλωμένοι Μουσουλμάνοι που υποστηρίζουν καθολικές αξίες της
«Δύσης» και της αριστεράς και που ψάχνουν σε Ισλαμικά κείμενα, όπως ακριβώς άλλοι
θρησκευόμενοι αριστεροί ψάχνουν σε Ινδουιστικά, Εβραϊκά και Χριστιανικά
κείμενα, για εναλλακτικές πηγές και υποστήριξη αυτών των αξιών.
Η οργάνωση Women Living under Muslim Laws (WLUML), που λαμβάνει δράση σε πολλές
Μουσουλμανικές χώρες, έχει επιτυχώς ασχοληθεί με αυτή την έρευνα, με ιδιαίτερη
προσήλωση στην ισότητα των φύλων. Αυτές οι γυναίκες είναι συνοδοιπόροι μας και
κάποιες από αυτές έχουν δείξει ιδιαίτερο σθένος σε συχνά εχθρικό περιβάλλον. Αξίζουν,
λοιπόν, περισσότερη στήριξη από αυτή που έχουν εισπράξει από τους σημερινούς
αριστερούς. Αναλογιστείτε την παρακάτω δήλωση της WLUML στο
Παγκόσμιο Κοινωνικό Δίκτυο το 2005 στο Πόρτο Αλέγκρε:
Οι
φονταμενταλιστικός τρόμος δεν είναι σε καμία περίπτωση το όπλο των φτωχών
έναντι των πλουσίων, του Τρίτου Κόσμου έναντι της Δύσης, των ανθρώπων έναντι
του καπιταλισμού. Είναι μια εύλογη απάντηση που μπορεί να υποστηριχθεί από
προοδευτικές δυνάμεις ανά τον κόσμο. Κύριος στόχος του είναι η εσωτερική
δημοκρατική αντιπαράθεση με το θεοκρατικό καθεστώς… ελέγχοντας όλες τις πλευρές
της κοινωνίας στο όνομα της θρησκείας… Όταν οι φονταμενταλιστές έρθουν στην
εξουσία, οι άνθρωποι θα σιωπήσουν, θα απομονώσουν σωματικά όσους διαφωνούν και
θα κλειδώσουν τις γυναίκες «στο χώρο τους», που, όπως γνωρίζουμε, θα καταλήξει
σε έναν ασφυκτικό κλοιό.
Αυτό ακούγεται σαν μία
έκκληση ενάντια στο «τζιχαντισμό των ηλιθίων» της Hallidayκαι
θα στοιχημάτιζα ότι υπήρχαν ηλίθιοι άνθρωποι στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Δίκτυο που
κατηγόρησαν την WLUMLγια
Ισλαμοφοβία. Η αντικληρική αριστερά αντιδράει με την κατάλληλη εχθρότητα
απέναντι σε κάποιες μορφές θρησκευτικού εξτρεμισμού αλλά η αντίδραση στον
Ισλαμικό εξτρεμισμό είναι πολύ αδύναμη. Επιτρέψτε μου να ρωτήσω για τελευταία
φορά: γιατί συμβαίνει αυτό; Ο απαίσιος φόβος της Ισλαμοφοβίας είναι ο
πρωταρχικός λόγος και έχω προτείνει μια λίστα συμπληρωματικών, σχετικών λόγων: γιατί
οι Ισλαμιστές αντιτίθενται στη Δύση και γιατί πρέπει να σεβαστούμε τον τρόπο
που «αυτοί» αντιδρούν εκεί (όπως και αν αντιδρούν).
Υπάρχουν ίσως και άλλοι
λόγοι. Το ερώτημα αυτό θα έπρεπε να αποτελείται κριτικού ενδιαφέροντος σε
αριστερούς οπουδήποτε κι αν ζουν αλλά δεν έχει λάβει την προσοχή που του
αξίζει. Ένας αριθμός αντικληρικών φεμινιστριών στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο
Ηνωμένο Βασίλειο έχουν κινητοποιηθεί εναντίον του μισογυνισμού με θρησκευτικό
υπόβαθρο, συμπεριλαμβανομένου του παράλογου φόβου των Ισλαμιστών για τις
γυναίκες: δείτε, για παράδειγμα, την ιστοσελίδα του Center for Secular Space. Το ιταλικό περιοδικό και η
ιστοσελίδα Resetείναι
επίσης έξυπνο, πληροφοριακό και ασκεί κριτική σε θέματα του Μουσουλμανικού
κόσμου. Εδώ βρίσκονται οι φωνές που η υπόλοιπη αριστερά πρέπει να ακούσει και
να αφομοιώσει.
Όπως έχω ήδη αναγνωρίσει,
δεν υπάρχει περίπτωση μια διεθνής ταξιαρχία αριστερών μαχητών να ενταχθεί σε
κάποια από τις σημερινές στρατιωτικές μάχες. Οι σύντροφοι και συνοδοιπόροι μου
δεν είναι έτοιμοι να ενταχθούν, πολλοί από αυτούς δεν αντιλαμβάνονται καν τους
κινδύνους του Ισλαμικού φανατισμού. Οι κίνδυνοι, όμως, υπάρχουν και η
αντικληρική αριστερά χρειάζεται υποστηρικτές. Έτσι, εγώ είμαι εδώ, ένας
συγγραφέας, όχι μαχητής, και το πιο βοηθητικό πράγμα που μπορώ να κάνω είναι να
εντάσσομαι σε ιδεολογικούς πολέμους. Μπορώ να βρω συντρόφους σε πολλά έθνη αλλά
όχι ακόμα κάπου κοντά τους. Υπάρχει μία διεθνής στρατολογία αριστερών διανοητών
που περιμένει ακόμα να πάρει σχήμα και μορφή.
Ο Μάικλ Γουόλτσερ γεννήθηκε το 1935 στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Brandeis, κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, δίδαξε στα Πανεπιστήμια του Πρίνστον (1962-1966) και του Χάρβαρντ (1966-1980). Από το 1980 είναι καθηγητής κοινωνικών επιστημών στο Institute for Advanced Study του Πανεπιστημίου του Πρίνστον.
