Πολλοί θα χαρακτήριζαν την απεικόνιση ενός αποκεφαλισμού αποτρόπαια. Είναι μια θεματική που ακόμα και στα πλαίσια της εικαστικής έκφρασης είναι ευαίσθητη. Τι συμβαίνει όμως όταν το κομμένο κεφάλι που κρατάει ο καλλιτέχνης θυμίζει τον πρόεδρο της Αμερικής; Από ότι φαίνεται γίνεται ο χαμός. Η γνωστή κωμικός Κάθι Γκρίφιν προ ολίγων ημερών έλαβε μέρος σε μια φωτογράφηση που για άλλη μια φορά έχει διχάσει το αμερικανικό κοινό. Μαζί με τον Τάιλερ Σίλντς, ένα καλλιτέχνη με γνωστή προτίμηση στην αισθητική του gore φωτογραφήθηκε με ένα ματωμένο ομοίωμα του προέδρου κου. Ντοναλντ Τράμπ. Η Γκρίφιν ως κωμικός ασχολείται έντονα με τη πολιτική και τον ακτιβισμό και αυτή η πράξη της αν και ασυνήθιστη δεν μας βρήκε προ εκπλήξεως. Το κοινό όμως είχε άλλη άποψη και λεπτά μετά την ανάρτηση της φωτογραφίας στα μέσα μαζικής δικτύωσης εξαγριώθηκε.
Ακολούθησε η λήξη δυο συνεργασιών. Η πρώτη με τη Squatty Potty, μια εταιρία αφοσιωμένη στο να βελτιώσει τις επισκέψεις μας στη τουαλέτα και η δεύτερη με το γνωστό κανάλι CNN. Η Κάθι Γκρίφιν αναγκάστηκε να ζητήσει δημόσια συγνώμη, κάτι που από τη κινησιολογία της είναι εμφανές πως δεν θεωρούσε αναγκαίο. Αν και η λήξη της πρώτης συνεργασίας της δεν είναι κάτι το περίεργο, διότι είναι επίφοβο να έχεις αμφιλεγόμενα άτομα ως βιτρίνα, η επιλογή του CNN να απολύσει τη Γκρίφιν είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Είναι ένα κανάλι που ανοιχτά σχολιάζει και κριτικάρει επανειλημμένα τον κο. Τράμπ και μια καλλιτεχνική φωτογράφηση είναι στα πλαίσια των κινήσεων που θα υποστήριζε. Γίνεται άλλωστε να σιγάσεις τη τέχνη; Η απόπειρα να αναλύσουμε αν η συγκεκριμένη φωτογράφηση είναι τέχνη είναι σαν να προσπαθούμε να αποκρυσταλλώσουμε τη ίδια την έννοια της τέχνης, κάτι που ακόμα και ιστορικοί αποφεύγουν.
Περισσότερο ενδιαφέρον έχει να ερευνήσουμε τους παράγοντες πίσω από την αντίδραση του κοινού και ιδιαίτερα στην Αμερική όπου η ελευθερία έκφρασης κατοχυρώνεται ως ανθρώπινο δικαίωμα από το σύνταγμα. Η απάντηση είναι απλή. Αυτό που έκανε η Γκρίφιν δεν ήταν αστείο. Όχι αστείο με την υποκειμενική άποψη του τι θεωρεί ο καθένας ψυχαγωγικό, αλλά με την αντικειμενική έννοια του αστείου. Τα αστεία, τα ανέκδοτα και η σάτιρα ακολουθούν πάνω κάνω μια συγκεκριμένη δομή που μας βοηθάει να κατανοήσουμε πως αυτό που βιώνουμε έχει ψυχαγωγικό σκοπό, κάτι που έλειπε απο τη συγκεκριμένη φωτογράφηση. Πολλοί έχουν σατιρίσει τον κο. Τράμπ, ανάμεσα τους, ο Αλεκ Μπόλντουιν και ο Σνούπ Ντόγκ. Η Αλάσκα μάλιστα, γνωστή ντραγκ κουιν από το RuPaul's drag race είχε επιτεθεί σε μια πινιάτα-ομοίωμα του και το κοινό δε φάνηκε να ενοχλείται ιδιαιτέρως. Η διαφορά των συγκεκριμένων δηλώσεων, με τη φωτογράφηση της Κάθι Γκρίφιν είναι πως οι προαναφερθέντες ήταν ξεκάθαρο πως είναι καλλιτεχνική σάτιρα. Μόνο και η θέα του Μπόλντουιν, βαμμένο με το χαρακτηριστικό πορτοκαλί cheetos make up, φορώντας μια αιθέρια ξανθιά περούκα, φτάνει για να σκάσεις έστω και ένα μικρό χαμόγελο. Το μήνυμα του όλου εγχειρήματος είναι ευδιάκριτο, αντίθετα με τη φωτογράφηση της Γκρίφιν όπου δεν είναι εμφανές αν είχε σκοπό να ψυχαγωγήσει. Θύμιζε ανέκδοτο χωρίς punch line και εκεί έγκειται το πρόβλημα του εγχειρήματος. Λόγω της εκτέλεσης το κοινό δεν βλέπει μια αγανακτισμένη κωμικό να κάνει ένα πολιτικό σχόλιο. Βλέπει μια γυναίκα που τυχαίνει να επαγγέλλεται κωμικός να κρατάει το ματωμένο κεφάλι του προέδρου της Αμερικής. Αυτό είδαν και τα άτομα που την στήριζαν χρόνια και αντιπαθούν σφοδρά τον κο. Τράμπ αλλά παρόλα αυτά εξέφρασαν σκληρά την αντίθεση τους για αυτή της τη πράξη. Ο Άντερσον Κούπερ συγκεκριμένα, με τον οποίο παρουσίαζε χρόνια το New years Eve, σχολίασε στο twitter πως νιώθει αηδιασμένος.
Σε μια βιαστική συνέντευξη τύπου εν συνοδεία δικηγόρου η Γκρίφιν προσπάθησε να συμμαζέψει την όλη κατάσταση. Δακρυσμένη και με εμφανής ταραγμένη ψυχολογική κατάσταση επαναλαμβάνει πως είναι κωμικός και πως είναι άδικο αυτό που βιώνει. Αναφέρει επίσης πως ερευνάται από τις μυστικές υπηρεσίες και κατηγορεί την οικογένεια Τράμπ πως επιθυμεί να της καταστρέψει τη ζωή. Αυτό είναι μια πιθανότητα, αν λάβουμε υπόψιν μας την εριστική φύση του προέδρου, αλλά ακόμα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για κάτι τέτοιο. Γνωρίζουμε πως ακόμα και το πιο αστείο απειλητικό γράμμα που αποστέλλεται στο λευκό οίκο ερευνάται. Δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε πως πίσω από τις λήξεις των συμβολαίων της δεν υπάρχει κάποια μεγαλύτερη συνωμοσία, αλλά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των πρώην αφεντικών της. Μετά τη συνέντευξη ακυρώθηκε και άλλη εμφάνιση της, η έβδομη στη σειρά. Έχει γίνει κατά ένα τρόπο ο αποδιοπομπαίος τράγος που έψαχναν τόσο καιρό οι συντηρητικοί, αγανακτισμένοι από τους βανδαλισμούς των αντι-τραμπικών ομάδων. Η ίδια λαμβάνει απειλητικά μηνύματα για τη ζωή της, με κάποιους να μιλάνε για συσχετισμό με την Isis, μια σύνδεση που ακούγεται αστεία αλλά είναι εμφανής ο λόγος που έχει γαζωθεί στα μυαλά των πολιτών. Πρόσφατα ο κος. Τράμπ έδωσε στο νέο κτίριο του ΝΑΤΟ, ενώπιον όλων των μελών του, μια μεγάλη ομιλία κατά της τρομοκρατίας και συγκεκριμένα κατά της ISIS όπου εξέφρασε τη διάθεση του για τη καταπολέμηση αυτής. Ίσως το μόνο θετικό στοιχείο που τον χαρακτηρίζει.
Η Isis έγινε διάσημη με τα σοκαριστικά βίντεο αποκεφαλισμού αθώων δημοσιογράφων. Να απεικονίσεις λοιπόν τον αποκεφαλισμό ενός προέδρου που θέλει να εξαλείψει αυτή την τρομοκρατική οργάνωση, η οποία με παρόμοιο τρόπο έχει στερήσει τις ζωές αμέτρητων θυμάτων, είναι το λιγότερο αφελές. Πολλοί λένε πως δεν έπρεπε να απολογηθεί γιατί μιλάμε για τέχνη. Αυτό όμως δε τη προστάτεψε από τη κριτική, από το να χάσει τη δουλειά της και να ερευνηθεί από τις μυστικές υπηρεσίες. Επιπρόσθετα είναι αδαές να θεωρούμε πως η ελευθερία λόγου δεν έχει όρια καθώς γνωρίζουμε πως σταματάνε εκεί που ξεκινά η προώθηση βίας και οι περισσότεροι πολίτες έτσι μεταφράσαν τη κίνηση της.
Η Κάθι είναι ένα λαμπρό παράδειγμα ατόμου που συμμερίζεται την άποψη πως η τέχνη πρέπει να συνταράσσει και να σκανδαλίζει. Στα γυρίσματα, γνώριζε και η ίδια πως αυτό θα εκπυρσοκροτήσει. Οποιοσδήποτε όμως παράγει τέτοιο είδος τέχνης πρέπει να είναι έτοιμος για τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε αυτή του την επιλογή. Φανταστείτε αν κάποιος φωτογραφιζόταν με το κεφάλι του κου. Μπαράκ Ομπάμα. Ποια θα ήταν η αντίδραση? Το τραγελαφικό είναι πως κάτι παρόμοιο έχει συμβεί. To 2008, στο Όρεγκον, τέσσερις φοιτητές συνελήφθησαν επειδή κρέμασαν ένα ομοίωμα του τότε υποψήφιου κου. Ομπάμα σε ένα δέντρο. Κάτι ανάλογο επαναλήφθηκε το 2014 όταν ήταν πρόεδρος. Τα περιστατικά αυτά, που μας θύμισαν τους αδικοχαμένους Αφρο-Αμερικανούς που δολοφονήθηκαν στη τότε νέα και άκρως ρατσιστική Αμερική, θεωρήθηκαν σοβαρά και ερευνήθηκαν εκτενώς. Αν κάποιος έπραττε κάτι παρόμοιο στα πλαίσια κάποιας performance, η απέχθεια του κοινού ίσως και να πολλαπλασιαζόταν. Είναι λογικό να υποθέσουμε πως δεν ήταν αυτός ο σκοπός της κας. Γκρίφιν αν και κανένας τελικά δεν κατάλαβε ποιος ακριβώς ήταν. Σίγουρα όχι η εποικοδομητική κριτική ή η αποδόμηση των παράλογων απόψεων του προέδρου για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τις εκτρώσεις.
Οι καλλιτέχνες βασίζονται στην ελευθερία έκφρασης για να δημιουργούν αλλά και να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του κοινού. Πρέπει όμως να θυμούνται πως η ελευθερία λόγου έρχεται κάποιες φορές με ένα τίμημα, όπως βιώσαμε και με τις τραγικές δολοφονίες στα γραφεία του Charlie Hebdo το 2015. Τότε παρατηρήσαμε μια παγκόσμια υποστήριξη, με άπειρα σχέδια και σκιτσάκια που δημιουργήθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη των αδικοχαμένων καλλιτεχνών. Η ελευθερία λόγου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής κουλτούρας και το Γαλλο-Βελγικό κόμικ είναι άρρητα συνδεδεμένο με τη πολιτική και θρησκευτική σάτιρα. Δε μπορώ όμως να φανταστώ το κοινό να στηρίζει τη Κάθι Γκρίφιν με ανάλογες φωτογραφίες γιατί όπως και να το κάνουμε, κανένας δε θέλει αντί του ντελιβερά να του χτυπήσει το κουδούνι το FBI. Η όλη υπόθεση μου θύμισε και το περιστατικό στην Ελλάδα με το γνωστό Πάτερ Παστίτσιο. Ο Φίλιππος Λοΐζος λόγω μιας σατυρικής σελίδας που διατηρούσε στο facebook είχε κατηγορηθεί για εξύβριση θρησκεύματος, άλλος ένας αναχρονιστικός νόμος που έχει ξεμείνει στο ελληνικό δίκαιο. Αλλά μη ξεχνάμε πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους όπως στην Αμερική της οποία το σύνταγμα είναι κοσμικό. Το θέμα είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις με το βουλευτή της Χρυσής Αυγής, Χρήστο Παππά, να το αναφέρει στη βουλή. Ο Λοΐζος είχε καταδικαστεί από το Μονομελές Πλημμελειοδικείο, σε ποινή φυλάκισης 10 μηνών με 3ετή αναστολή αν και τελικά το έγκλημα του εξαλείφθηκε.
Η κριτική συνοδεύεται πολλές φορές από τη προκλητικότητα, μια αμφιλεγόμενη έννοια που όμως και αυτή είναι κομμάτι της ελεύθερης έκφρασης. Όταν όμως με τη σάτιρα σου δοκιμάσεις τα όρια του κοινού πρέπει να είσαι ιδιαιτέρως προσεκτικός διότι αυτά τα όρια κανένας δε κατάφερε ποτέ να τα ορίσει και όλοι διαφωνούμε για το που ακριβώς βρίσκονται. Ένα είναι σίγουρο, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει η κα. Γκρίφιν, είναι να απολύσει τον υπεύθυνο δημοσίων σχέσεων της. Όχι τώρα, χθες. Αν και μεταξύ μας, δε γνωρίζω κατά πόσο θα τον χρειαστεί για τα επόμενα χρόνια. Δε μπορούμε όμως να αποκλείσουμε τη πιθανότητα πως ίσως και αναδυθεί από τις στάχτες της κάποια στιγμή, όταν βέβαια το κοινό θα έχει βρει ήδη κάποιον άλλον για να κάψει στη θέση της.
