Η Συμβολή της Disney στην Ψυχολογία Γενεών.
Η ευκολότερη απάντηση στο ερώτημα είναι διότι μας φέρνουν
πίσω στην θέση που ήμασταν, όταν τις βλέπαμε. Εκείνη η πρώτη συγκίνηση, ο τρόμος
και το όνειρο που ήταν τόσο έντονα μέχρι να τα συνηθίσουμε. Ας αποδεχθούμε το
γεγονός ότι ο παγκόσμιος κινηματογράφος θα προσπαθεί πάντα να φτάσει αυτό το
πρώτο σκίρτημα που νιώσαμε να μας
διαπερνά σε κάθε κορύφωση μέχρι την εφηβεία, όταν ήμασταν αφελείς και παίρναμε
τις ταινίες τόσο στα σοβαρά, όταν ακόμα μας μιλούσαν για την ζωή που έμελλε να έχουμε.
Προσωπικά όμως, θεωρώ ότι είναι κάτι ακόμη που μας κάνει να
συγκινούμαστε και αυτό είναι η αμετάκλητη και απόλυτη πίστη στο καλό, όσο
απλοϊκό και αν ακούγεται. Κακά τα ψέμματα, μεγαλώνοντας αυτή η πίστη άρχισε να
φθείρεται εξαιτίας πλήθος λόγων, μέχρι που κατέληξε στο μυαλό μας να
χαντακώνεται πίσω από παράλογες ανασφάλειες, αλλά και πολύ λογικές προφυλάξεις
μας. Σε αυτό όμως θα φτάσουμε λίγο παρακάτω.
Τον τελευταίο αιώνα, όταν κάναμε ταινίες για παιδιά και
κατανοώντας ότι το σινεμά παίζει παιδαγωγικό ρόλο, πάρθηκε μία συνειδητή
απόφαση που λέει πολλά για την εξέλιξη της κοινωνίας μας: την ανάγκη να
δείχνουμε και αντίστοιχα να ενθαρρύνουμε στα παιδιά το καλύτερο που έχουμε να
προσφέρουμε, που είναι τα κλισέ της αγάπης, του δίκαιου κ.ο.κ, κλισέ όμως που
θα μας ακολουθούν για την υπόλοιπη μας ζωή. Συνεπώς σε παιδικά έργα θα δούμε
συμπυκνωμένα όλα τα άφταστα όνειρα της εποχής αλλά και τις διαχρονικές αξίες
της ανθρωπότητας στην πιο απλή τους μορφή.
Δεν ήταν πάντα τόσο γλυκά τα πράγματα. Κάποτε τα παραμύθια
που λέγονταν σε παιδιά είχαν άλλου είδους διδακτικό χαρακτήρα και ήταν συχνά
σκληρά έως αποτροπιαστικά, παράλογα ή και ιδιαίτερα τρομακτικά για να τα
σκληραγωγήσουν, να τα προειδοποιήσουν για το μέλλον, να τα εισάγουν στον κόσμο
που θα συναντούσαν. Η αξία μίας κοινωνίας αντικατοπτρίζεται στις ιστορίες που
λέει στα παιδιά της, πολύ απλά διότι δείχνουν που ρίχνει τις προτεραιότητες της
και συνοψίζουν τις προσδοκίες της. Παρά τις δυσκολίες των εποχών η θεμελίωση
κοινών αξιών στις παιδικές ιστορίες επιτεύχθηκε ραγδαία τον 20 χάρη στην μαζική
παραγωγή και διακίνηση κινουμένων σχεδίων, βασιλιά της οποίας δεν υπήρξε άλλος
από τον μεγιστάνα WaltDisney
Studios.
Παιδιά από όλον τον κόσμο μέσω της Disney διδάχτηκαν τις ίδιες αρχές, τις
ίδιες αξίες, είχαν τα ίδια πρότυπα και την ίδια αισθητική. Έμαθαν την αγάπη, το
ρομάντζο, την διάκριση, την δικαιοσύνη, την δυτική αντίληψη και υιοθέτησαν τα
ίδια όνειρα, θέτοντας την εταιρία σε θέση
πνευματικού πατέρα. Όταν λέμε ότι η εταιρία Disney έχει διαμορφώσει ολόκληρες
γενιές, δεν υπερβάλουμε και αυτό έγινε και για καλό και για κακό. Δεν μπορούμε
και να αρνηθούμε τον θεμελιώδη ρόλο της στην διαμόρφωση μίας κοινής συνείδησης
αλλά ούτε και την τεράστια επιρροή της στην εξέλιξη του κινηματογράφου. Για
αυτό το γεγονός άλλωστε δέχεται ανά τους καιρούς τεράστια κριτική για τις
επιλογές της, άλλες φορές δικαίως και άλλες αδίκως. Ένα όμως είναι το σίγουρο:
δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε, τόσο για το μέγεθος, όσο για την δύναμη που
έχει πάνω στους θαυμαστές της και είναι πολλοί οι ενήλικες που θα επιστρέψουν,
αλλά γιατί;
Η Disney πουλάει
το ιδανικό περισσότερο και καλύτερα από τον καθένα. Τουλάχιστον για τις δυτικές
αρχές και με αρκετές εξαιρέσεις είναι από τα λίγα πράγματα που δημιουργούν ένα
σύμπαν στο οποίο όλες αυτές οι ελπίδες της ανθρώπινης αντίληψης καταφέρνουν να
δικαιώνονται, να απεικονίζονται στην πιο καθαρή τους μορφή και εμπρός του
ιδανικού, εμείς οι ενήλικες είμαστε εξαιρετικά ευάλωτοι.
Παρότι έχουμε αναπτύξει τόσες άμυνες απέναντι στην
αρνητικότητα που μας περιτριγυρίζει, για το καλό είμαστε απολύτως
απροετοίμαστοι. Αυτό το πρώτο-παρατήρησα όταν είδα τα δάκρυα του κοινού στις
“Ζωές των Άλλων και τα δικά μου όταν είδα το τέλος του “City Lights-κάθε φορά ίδια ιστορία.
Όταν βλέπουμε μία πραγματικά θετική εικόνα ή πράξη καταρρέουμε σε συγκίνηση
διότι έρχεται ευθέως αντίθετη με την καθημερινή κατάσταση ή και αντίληψη που
μας επιβάλλεται κάθε μέρα, την κατάσταση που δεν μας αρέσει αλλά έχουμε
συνηθίσει να αντιμετωπίζουμε και σε έναν βαθμό να ακολουθούμε ή να
αναπαράγουμε.
Και ύστερα έρχεται ο Peter Pan να μας υπενθυμίσει ότι δεν μεγαλώσαμε καθόλου και ότι η
ενηλικίωση μας είναι απλά η απογοήτευση ότι ο κόσμος δεν ήταν αυτός που
περιμέναμε αλλά το κυριότερο: μας υπενθυμίζει ότι σ'αυτόν τον υπέροχο κόσμο ένα
κομμάτι μας ακόμα πιστεύει και ελπίζει. Όταν η Χιονάτη τραγουδάει το “Someday my Prince Will Come, ένα
τραγούδι που συνοψίζει κάθε σεξιστικό και δραματικό κλισέ που υπάρχει στο
βιβλίο, στην πραγματικότητα τραγουδά για την ελπίδα της λύτρωσης, ότι όλα στο
τέλος θα πάνε καλά και η απόλυτη πίστη της σε αυτό είναι κάτι που τον τριαντάρη
άνεργο που πρέπει να ζήσει δύο γονείς και τον παράτησε η κοπέλα του, τον
γονατίζει και τον γονατίζει κυρίως διότι κάποτε πίστευε το ίδιο.
Αυτό λοιπόν είναι η μαγική χρυσόσκονη που λέγεται Disney, μας επιστρέφει στον
εαυτό μας, γεγονός που έχει μαρκετάρει στο έπακρον και την έχει καθιερώσει ως
έναν από τους μεγαλύτερους κολοσσούς στον κόσμο. Φυσικά ο άνθρωπος που
μαγεύτηκε τόσο από την “Ωραία Κοιμωμένη όταν ήταν μικρός θα την δείξει και στα
παιδιά του και θα κοιτάει κάθε τόσο για τι καινούργιο έβγαλε το Studio. Σ'αυτόν τον άνθρωπο η
εταιρεία έχει έναν πιστό ακόλουθο που θα της αποφέρει μεγάλο κέρδος. Όλα αυτά
όμως δεν επιτεύχθηκαν δωρεάν, η Disney
έπρεπε να δώσει κάτι πίσω.
Το Happy
End δεν είναι εκείνο το
οποίο θα συμπυκνώσει αυτήν την αμετάκλητη πίστη στο καλό. Μιλάμε για μία
εταιρεία που αποφάσισε πως ήταν συνετό να δημιουργήσει μία μεγάλου μήκους ταινία
σχεδιάζοντας την καρέ-καρέ. Οποιοσδήποτε πιστεύει ότι θα πόνταρε ένα απλό Happy End για να χαρεί το
κοινό πάνω σε τόσα λεφτά και εργατικό δυναμικό, είναι εξαιρετικά αφελής. Τα Happy End έχουν γίνει η
μεγαλύτερη καραμέλα του Hollywood
αλλά και κάθε παιδικού εγχειρήματος. Φυσικά και δεν θα πεθάνει ο κεντρικός ήρωας, φυσικά και η κακή
μητριά θα πάρει αυτό που της αξίζει στο τέλος, αλλά τι είναι που κινεί το
ιδανικό; Η απάντηση είναι μάλλον η πίστη και η τελειομανία. Αν θέλεις να
πουλήσεις πάνω στην ιδέα του καλού, πρέπει πρώτα να πιστέψεις σε αυτό διότι ο
κόσμος δεν ξεγελιέται τόσο εύκολα, πόσο μάλλον τα παιδιά και παρά τις
εσωτερικές τρικυμίες, ο,τι καλό έβγαλε ο παιδικός κινηματογράφος, βασίστηκε
πάνω αυτήν την πίστη αλλά και την ακούραστη προσοχή.
Το δράμα, το σοκ, η δύναμη των χρωμάτων, η ποιότητα των
σχεδίων και τα μηνύματα που ήθελε να περάσει κάθε έργο είχαν δουλευτεί ξανά και
ξανά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της τελειομανίας είναι η “Ωραία
Κοιμωμένη, της οποίας το σχέδιο ήταν τόσο πολύπλοκο που παράγονταν μόλις 8
καρέ την ημέρα υπό την αναλογία 25 καρέ το δευτερόλεπτο. Αντίστοιχα για την
δημιουργία του Bambi οι
σχεδιαστές ήταν αναγκασμένοι να μελετάνε άγρια ζώα για μήνες. Ο λόγος λοιπόν
που πολλοί θεωρούν αυτά τα έργα αριστουργήματα είναι διότι προφανώς σκόπευαν να
γίνουν αριστουργήματα. Η Disney
είχε πάρει πολύ σοβαρά τον ρόλο της από την αρχή και ήξερε που βάδιζε. Υπήρξε ίσως η μοναδική εταιρεία που, στις αρχές της τουλάχιστον, δεν πόνταρε
στην ηλιθιότητα του ανήλικου κοινού και ανταμείφθηκε αδρά για αυτό, οπότε και δέχθηκε κριτική όταν άρχισε να
πέφτει και με τον καιρό έπεσε και ξανασηκώθηκε πολλές φορές.
Τώρα είναι ένας κολοσσός και φέρεται σαν ένας κολοσσός με
επιτυχίες και απογοητεύσεις. Είναι αστείο αν αναλογιστεί κανείς το πόση δύναμη
απέκτησε στις ψυχές και τσέπες της υφηλίου. Και να φανταστεί κανείς ότι το όλο
εγχείρημα ξεκίνησε από ένα σαχλό ποντίκι και έναν Αμερικάνο που είχε βαρεθεί
τους ενήλικες.
