Ο παλμός του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Δύο ακόμα πολύ δυνατές ταινίες από το τμήμα των Ανοιχτών Οριζόντων προβλήθηκαν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της πόλης, δύο ταινίες που παρουσιάζουν βιώματα και οπτικές της αφρικανικής και ευρωπαϊκής κοινωνίας. Τα
Rafiki και Joy καλύπτουν δύο άκρες της αφρικανικής ηπείρου, την Κένυα, ανατολικά της ηπείρου, και τη Νιγηρία, δυτικά. Οι ταινίες πραγματεύονται δύο, σε πρώτο επίπεδο, ανόμοιες θεματικές: το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας σε ένα συντηρητικό και θρησκόληπτο περιβάλλον και, έπειτα, το τρομακτικό εύρος του sex trafficking στην Ευρώπη. Σε βαθύτερο επίπεδο, τα φιλμικά κείμενα μοιράζονται έναν κοινό θεματικό πυρήνα: τη βαθύτατη και πανανθρώπινη ανάγκη για προσωπική ελευθερία.
***
Rafiki (2018)
Section: Open Horizons (OH) / Κένυα, Νότια Αφρική, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία
Σκηνοθεσία: Wanuri Kahiu
Σενάριο: Wanuri Kahiu, Jenna Bass, Monica Arac de Nyeko
Η πρώτη ταινία από την Κένυα που έφτασε στο φεστιβάλ των Καννών, απαγορεύτηκε στην πατρίδα της λίγες μέρες πριν από την επίσημη πρεμιέρα της στο διεθνώς αναγνωρισμένο φεστιβάλ. Ύστερα από μία μακριά νομική διαδικασία επετράπη η προβολή της για δέκα μόλις μέρες κατά τις οποίες προσέγγισε πάνω από δέκα χιλιάδες θεατές. Με αυτά τα δεδομένα, η ύπαρξη μίας queer ταινίας με αφρικανική καταγωγή αναδεικνύεται ως απόλυτη και πρωτεύουσα ανάγκη. Μπορεί η ιστορία αγάπης δύο ομόφυλων ανθρώπων να έχει παρουσιαστεί και άλλες φορές στην παγκόσμια κινηματογραφία, αλλά η χώρα καταγωγής του
Rafiki εισάγει μία καινοτομία στο τοπίο του queer σινεμά και εκτελεί ένα προοδευτικό βήμα κατά των διακρίσεων.
Το φιλμ αποτελεί διασκευή μίας σύντομης ιστορίας με τίτλο
Jambula Tree (2008) από την αναγνωρισμένη αφρικανή συγγραφέα Monica Arac de Nyeko. Η νεαρή Kena (Samantha Mugatsia) ζει στα υποβαθμισμένα περίχωρα έξω από την κενυάτικη πρωτεύουσα και ως γνήσιο αγοροκόριτσο παίζει ποδόσφαιρο και αράζει με τους άνδρες φίλους της. Ο πατέρας της Kena θέλει να αναδειχθεί σε τοπικό άρχοντα και συμμετέχει δυναμικά στον προεκλογικό αγώνα. Όταν η ηρωίδα γνωρίζει την κόρη του εύπορου πολιτικού αντιπάλου του πατέρα της, την ανέμελη Ziki (Sheila Munyiva), την ερωτεύεται παράφορα. Σε μια σύγχρονη queer μεταφορά του σεξπηρικού Ρωμαίος και Ιουλιέτα (1595), οι ηρωίδες βιώνουν το πρώτο ερωτικό αίσθημα σε ένα εχθρικό, ομοφοβικό κι επικίνδυνο περιβάλλον.
Η αισθητική της ταινίας δομείται γύρω από την οξύμωρη ομορφιά και την πολυχρωμία της φτωχής κοινότητας. Παρά την εμφανή υποβάθμιση, η κινηματογράφηση αναδεικνύει τον ρυθμικό παλμό του τόπου, όπως αποτυπώνεται στους πολύβουους δρόμους και στην τοπική ποδοσφαιρική αλάνα, στα χρωματιστά σεντόνια, που κρέμονται σε μια ταράτσα, και στο κρησφύγετο της Kena: ένα παλιό φορτηγάκι που έχει καλυφθεί από αναρριχητικά ροζ λουλούδια. Το αφιλόξενο περιβάλλον μεταβάλλεται σε έναν τόπο που αποπνέει ρομαντισμό, όπως συμβαίνει με το φως του δύοντος ήλιου, που δίνει μία ονειρική υπόσταση στις ερωτευμένες ηρωίδες, ενώ η ευρεία χρήση χορευτικής ή απαλής ρομαντικής μουσικής αποτυπώνει τη ζωτικότητα και το απόλυτο του νεανικού έρωτα.
Το ονειρικό παραμύθι, όμως, κρύβει πολλούς λύκους. Οι κάτοικοι της τοπικής κοινότητας δεν ανέχονται τη διαφορετικότητα στο όνομα των πατροπαράδοτων αξιών και της αυστηρής θρησκοληψίας. Η αποκάλυψη του έρωτα των κοριτσιών μετατρέπει το ηλιόλουστο και ζεστό τοπίο σε μία ψυχρή σκοτεινιά.
Οι βασικοί ηθοποιοί επιβεβαιώνουν σε κάθε κοινή σκηνή τη χημεία ανάμεσά τους. Η προσεκτική Kena, που υπολογίζει τις αντιδράσεις του κοινωνικού περιγύρου, αντιδιαστέλλεται από την ατίθαση και σε στιγμές επιπόλαιη Ziki. Όταν τα κορίτσια έρχονται αντιμέτωπα με τις ομοφοβικές επιθέσεις των κατοίκων, αντιδρούν διαφορετικά, καθώς η πρώτη φαίνεται να αναμένει τη βιαιότητα εναντίον τους, ενώ η τελευταία, πιο αφελής και ονειροπόλα, εισάγεται απότομα στη σκληρή κοινωνική πραγματικότητα.
Το
Rafiki είναι στον πυρήνα του ένα ρομαντικό αφήγημα, που ενώ έχει εξιστορηθεί πολλές φορές υπό διαφορετικές πολιτισμικές και ιστορικές συνθήκες, προσθέτει ένα εναλλακτικό βλέμμα στις ιδιαιτερότητες της αφρικανικής κοινωνίας. Μία αισθητικά απολαυστική ταινία, που χειρίζεται το θέμα με ευαισθησία και ωριμότητα.
Joy (2018)
Section: Open Horizons (OH) / Αυστρία
Σκηνοθεσία/Σενάριο: Sudabeh Mortezai
Η ιρανικής καταγωγής σκηνοθέτιδα, που έχει μελετήσει κινηματογραφικά τις ιδιαιτερότητες του μουσουλμανικού και ισλαμικού κόσμου με τα ντοκιμαντέρ
Children of the Prophet (2006) και Im Bazar der Geschlechter (2010) και έχει ασχοληθεί με την αναπαράσταση της εθνικής μειονότητας των Τσετσένων στο Macondo (2014), επιστρέφει με μία ακόμα ταινία πολιτισμικής χροιάς. Αυτή τη φορά επικεντρώνει στον σκοτεινό σαδιστικό κόσμο του sex trafficking και εστιάζει σε γυναίκες αφρικανικής καταγωγής, που πωλούνται ως σεξουαλικά αντικείμενα στην Ευρώπη.
Με επίκεντρο τη Joy (Anwulika Alphonsus), μία νιγηριανή γυναίκα που εκδίδεται στους δρόμους της Αυστρίας, συντελείται μία μελέτη στη σύγχρονη μορφή δουλείας, που διεξάγεται στον δυτικό κόσμο με την ανοχή και τη στήριξη μίας επιφανειακά εξευγενισμένης και αναπτυγμένης κοινωνίας. Η Joy κάνει σεξ κάθε βράδυ με άγνωστους άνδρες, για να στηρίξει την κόρη της, που ζει στη Βιέννη, και την οικογένειά της, πίσω στη Νιγηρία, ενώ παράλληλα αποπληρώνει ένα τεράστιο χρέος στη Μαντάμ (Angela Ekeleme), που εκμεταλλεύεται την ίδια και τις ανάγκες άλλων φτωχών γυναικών. Η ηρωίδα είναι μέλος μιας κολεκτίβας εκδιδόμενων γυναικών, που διαβιούν σε έναν κοινόχρηστο χώρο. Εκεί γνωρίζει τη νεαρή Precious (Mariam Sanusi), που δυσκολεύεται να επιβιώσει στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της πορνείας. Η Joy γίνεται προστάτιδά της μέχρι οι δρόμοι τους να χωριστούν.
Θύματα των διακινητών τους, της υπεύθυνης μαντάμ που τις κρατά δέσμιες μέχρι να αποπληρώσουν το χρέος της μετακίνησης και διαβίωσής τους στην Ευρώπη, θύματα των ευρωπαίων πελατών τους και συχνά θύματα εξαπάτησης από τις οικογένειές τους, οι γυναίκες αυτές υπόκεινται στο σκλαβοπάζαρο του σεξ ως αντικείμενα προς πώληση. Η θεματική της ταινίας προϊδεάζει για τη σκληρότητά της, για ένα τραχύ αφήγημα, που το κοινό δεν μπορεί να παρακολουθήσει εύκολα. Τίποτα όμως δεν προετοιμάζει τους θεατές για μία από τις πιο βίαιες και αποτρόπαιες σκηνές βιασμού, που έχουν αναπαρασταθεί στην κινηματογραφική οθόνη. Η βαναυσότητα της σκηνής δεν οφείλεται σε όσα αποκαλύπτονται στο κάδρο. Αντιθέτως, αυτά που υπονοούνται και αποκρύπτονται αναπαριστούν ακόμα πιο έντονα τη διαστροφή και τον σαδισμό του βιασμού, που αποτυπώνεται από την αρχή έως το τέλος.
Παρά τα ψήγματα ανθρωπιάς και συμπόνιας, η ταινία δεν υποκύπτει σε μία ρομαντική αναπαράσταση του φαινομένου, κατά την οποία ένας σωτήρας, ιδανικά ευρωπαϊκής καταγωγής, σώζει τα θύματα. Η προσπάθεια μίας περισσότερο ρεαλιστικής καταγραφής της σεξουαλικής εκμετάλλευσης αφήνει ένα αίσθημα κυνισμού και απαισιοδοξίας. Το κακό δεν κατατροπώνεται, αλλά αναπαράγεται και επικρατεί. Όταν η Joy επιχειρεί να καταγγείλει την εκμεταλλεύτρια Μαντάμ στις αυστριακές αρχές διακινδυνεύει την ασφάλεια της ίδιας και της οικογένειάς της και το αυστριακό κράτος δεν της υπόσχεται ότι θα της παρέχει την πολυπόθητη άδεια παραμονής ως αντάλλαγμα στην κίνησή της,
.
Το απαισιόδοξο αφήγημα επιχειρεί να καταδείξει το αέναα αναπαραγόμενο πρόβλημα της σεξουαλικής δουλείας, έναν μιαρό κύκλο δέσμευσης και επιβολής κυριαρχίας, όταν ο κοινωνικός κυνισμός μετατρέπει το θύμα σε θύτη. Ένα φιλμ που επιβεβαιώνει εμφατικά την επιβολή του δυνατού πάνω στον αδύναμο και στοχεύει στο να παρουσιάσει τη φύση του προβλήματος, χωρίς να προτείνει άμεσα λύσεις. Μην περιμένετε με τη θέαση της ταινίας να αποκαλυφθεί η μαγική συνταγή που θα τερματίσει οριστικά το ζήτημα, καθώς το φιλμ μοιάζει να φωνάζει ότι η λύση του προβλήματος δεν μπορεί να έρθει με τα μέσα και τους θεσμούς, όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα.
Μία ταινία σκληρή, κυνική, απαισιόδοξη, που απευθύνεται σε ένα κοινό συνειδητοποιημένο για το τι πρόκειται να παρακολουθήσει, ένα κοινό που είναι έτοιμο να αντικρίσει τη βίαιη πραγματικότητα της σύγχρονης σεξουαλικής δουλείας.
~Δύο ταινίες με επιφανειακά ανόμοιες θεματικές που κρύβουν στον πυρήνα τους την πανανθρώπινη ανάγκη για προσωπική ελευθερία σε έναν κόσμο που καταπιέζει, ακρωτηριάζει και θέτει δήθεν ηθικούς φραγμούς, ενώ ο ίδιος είναι βαθιά ανήθικος.~
Μουσική: Njoki Karu – Stay από
Rafiki
***
Το Rafiki προβάλλεται ξανά στις 9/11, στις 21:30, στο Δημοτικό Θέατρο Συκεών.
Το Joy προβάλλεται ξανά στις 10/11, στη 13:00, στο Ολύμπιον.
