Η
Στέλλα είναι μια παραγωγή του 1955 σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια». Η πρωταγωνίστρια της ταινίας είναι η Στέλλα, μια φτωχή και ορφανή γυναίκα η οποία εργάζεται στα μπουζούκια της εποχής ως τραγουδίστρια. Έχει δεσμό με τον Αλέκο, γόνο πλούσιας οικογένειας, αλλά τον χωρίζει γιατί αυτός θέλει να παντρευτούν και η Στέλλα δε θέλει να χάσει την ελευθερία της. Έτσι κάνει δεσμό με τον Μίλτο ο οποίος προέρχεται από το ίδιο κοινωνικό στρώμα. Όταν και αυτός της ζητάει να παντρευτούν η Στέλλα επιλέγει τον θάνατο από το να χάσει την ελευθερία της.
Ο χαρακτήρας της Στέλλας ήταν εκ διαμέτρου αντίθετος με της γυναικείες παρουσίες του κινηματογράφου, και ειδικότερα του ελληνικού, εκείνης της εποχής. Την δεκαετία του πενήντα οι γυναίκες είχαν ένα στόχο, να παντρευτούν και να αφοσιωθούν στο σύζυγο τους. Αυτή η ιδεολογία της εποχής ενσαρκώνεται στον χαρακτήρα της Αννέτας η οποία προσπαθεί να αποκατασταθεί με κάθε τρόπο. Η Στέλλα εν αντιθέσει θεωρούσε ότι η υποταγή του γάμου δεν επιβεβαίωνε αλλά σκότωνε το γάμο. Ήταν αρνητική στην μικροαστική ηθική κάτι που σημαίνει ταύτιση με της αντιλήψεις ερωτικής ελευθερίας. Αυτό για την εποχή της ταινίας ήταν αδιανόητο για μια γυναίκα. Επίσης ξεχώρισε την προσωπική της ζωή από την εργασία της, ένα στοιχείο χειραφέτησης για μια γυναίκα.
Η ιστορία διαδραματίζεται στα χαμηλά στρώματα εκείνης της εποχής τα οποία κυριαρχούνταν από την πατριαρχική οικογένεια και τον πατριαρχικό νόμο ο οποίος επέβαλε στην γυναίκα τον μοναδικό σκοπό της ζωής τους, να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά. Σε αυτό το κλίμα της κοινωνικής τάξης και ιδεολογίας έρχεται να προστεθεί και ο Μίλτος. Ο Μίλτος, ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού, κατάγεται από τον Πειραιά, μια παραδοσιακή λαϊκή περιοχή. Στη συνέχεια και η μητέρα του, κρητικής καταγωγής (ακόμη πιο σκληροπυρηνική πατριαρχική ιδεολογία), φαίνεται να πιέζει τη Στέλλα να συμμορφωθεί με τους άγραφους νόμους της εποχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού στη συνάντηση τους είναι στο σημείο που η Μαρία και η Αννέτα της κάνουν νόημα να φιλήσει το χέρι της μέλλουσας πεθεράς της. Αν και η Στέλλα φαίνεται ότι δεν θέλει στο τέλος υποκύπτει. Βέβαια δεν υπήρχε καταπίεση της γυναίκας μόνο από τα κατώτερα στρώματα εκείνης της εποχής. Η διαταξικότητα της γυναικείας καταπίεσης φαίνεται από το μόνο κοινό που έχουν ο Αλέκος και ο Μίλτος, να παντρευτούν την Στέλλα και να την σώσουν, όπως λένε, από την κοινωνική κατακραυγή.
Έτσι σε όλη την ταινία υπάρχει η αντίθεση της μοντερνικότητας που διακατέχει την Στέλλα και της παράδοσης που αντιπροσωπεύει ο Μίλτος. Η μοντερνικότητα της Στέλλας αναδεικνύεται μόλις την γνωρίζουμε κάνοντας το φαντεζί χορευτικό σε ένα χώρο που αντιπροσωπεύει τον κόσμο που ζει, τα μπουζούκια. Η αντίθεση υπάρχει ακόμα και στις περιοχές που μένουν. Η Στέλλα μένει στη νεοκλασική Αθήνα ενώ ο Μίλτος στον Πειραιά. Το αποκορύφωμα αυτής της αντίθεσης των δύο χαρακτήρων βρίσκεται προς το τέλος της ταινίας όπου υπάρχει παράλληλο μοντάζ του Μίλτου να χορεύει στα μπουζούκια και της Στέλλας να χορεύει μοντέρνους χορούς με το αγόρι που γνώρισε λίγο πριν. Αυτό δείχνει την τεράστια διαφορά των δύο χαρακτήρων οι οποίοι ζουν στο ίδιο κοινωνικό πλαίσιο.
Ο Κακογιάννης προσέδωσε στη ταινία μια διαφορετική ματιά. Κινηματογράφησε την Ελλάδα συνδυάζοντας την περιέργεια του ξένου με τη γνώση του ντόπιου. Πάντρεψε αρμονικά το μοντέρνο ύφος της Στέλλας με την Πλάκα και τα αρχαίο πνεύμα που την διέπει μέσω των ελληνικών μνημείων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκηνή με τη Στέλλα πάνω στο αμάξι, δίπλα στο πιάνο που μόλις απέκτησε, να περνάει από τις φτωχογειτονιές και τα παιδιά να την ακολουθούν. Όπως αναφέρει και η Αγλαΐα Μητροπούλου ο Κακογιάννης τοποθετώντας την ηρωίδα σε κατώτερο κοινωνικό στρώμα επιτίθεται στον αστισμό και τον κρίνει φέρνοντας τον αντιμέτωπο με την αδιαλλαξία της Στέλλας. Τέλος μετά την δολοφονία της Στέλλας, και όταν πια μόνο νεκρή την δέχεται η κοινωνία , ο Κακογιάννης απομακρύνει την κάμερα για να φανούν οι άνθρωποι μικρότεροι και να τονιστεί η μικροψυχία τους.
Το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής που προβλήθηκε η ταινία ήταν εντελώς αντίθετο με τον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα της Στέλλας. Εκείνη την εποχή, αν και στο εξωτερικό το φεμινιστικό κίνημα είχε κάνει κάποια πρόοδο, στην Ελλάδα υπήρχε εκτεταμένη καταπίεση του γυναικείου φύλου. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που οι κριτικές την εποχή που βγήκε η ταινία ήταν καταπέλτης κατά αυτής. Ο Αντώνης Μοσχοβάκης αναφέρει χαρακτηριστικά στο δωδέκατο τεύχος της
Επιθεώρησης της Τέχνης: «Η χυδαιότητα κι η ξετσιπωσιά παρουσιάζονται σαν ηρωισμός». Στο άρθρο του αναφέρει την Στέλλα ως γύναιο και επιτίθεται στο Κακογιάννη, στο Καμπανέλλη ακόμη και στο Χατζιδάκι για τη μουσική της ταινίας που έγραψε. Βέβαια δεν ήταν όλες οι κριτικές τόσο άσχημες αλλά έβρισκαν και κάτι θετικό που συνήθως ήταν η εκπληκτική ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη. Χαρακτηριστικά γράφει ο Μάριος Πλωρίτης για την Ελευθερία: «Η Μελίνα Μερκούρη ΄΄εισελαύνει΄΄ , μπορείς να πεις, στην ελληνική οθόνη, παίζοντας μ' έναν αναντικατάστατο αυθορμητισμό την ατίθαση Στέλλα και δίνοντας ζωντάνια και πειστικότητα στις περισσότερες εκρήξεις της». Όμως και αυτός βρίσκει αρνητικά στοιχεία όπως ότι το συνεργείο είναι εκτός λαϊκής πραγματικότητας και ότι στο σενάριο φαίνεται το χέρι του σεναριογράφου. Τέλος, όμως, υπήρχαν και μερικοί που αναγνώρισαν την πραγματική αξία της ταινίας από την αρχή χωρίς να χρειασθεί να την κρίνει ο χρόνος, όπως ο Αχιλλέας Μαμάκης στο Έθνος ο οποίος χαρακτήρισε την ταινία ψυχογραφία, το σενάριο αρκετά καλό και αναγνώρισε τη δυνατή ερμηνεία της Μερκούρη ως Στέλλα.
Η ταινία, ξεπερνώντας αυτές τις κριτικές κατάφερε να έρθει πρώτο σε εισπράξεις την περίοδο 1955/1956 με 134.142 εισιτήρια αφήνοντας πίσω το
Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο με 126.530. Αλλά δεν είχε μόνο εμπορική επιτυχία αλλά και καλλιτεχνική. Η Στέλλα ήταν υποψήφια για τον χρυσό φοίνικα στο φεστιβάλ των Κανών του 1955 και η Μελίνα Μερκούρη για το βραβείο ερμηνείας πρώτου γυναικείου ρόλου. Η ταινία δεν κέρδισε τίποτα από τα δύο αλλά άφησε το στίγμα της με ένα καταπληκτικό σενάριο και μια καταπληκτική ερμηνεία. Ένα χρόνο αργότερα θα κερδίσει την Χρυσή σφαίρα ξενόγλωσσης ταινίας και θα καθιερωθεί ως μια μεγάλη ελληνική δημιουργία της έβδομης τέχνης. Οι κριτικοί αρχίζουν και αναθεωρούν αναγνωρίζοντας την πραγματική αξία της Στέλλας. Η ταινία προβάλλεται και σε άλλες χώρες όπως η Γαλλία, η δυτική Γερμανία, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Ιταλία.
Η ταινία
Στέλλα γυρίστηκε σε μια χρονική περίοδο που η ελευθερία γνώμης ήταν κάτι άγνωστο για το γυναικείο φύλο. Το κοινό την αγκάλιασε και την έκρινε σύμφωνα με την καλλιτεχνική της αξία. Τώρα πια μπορούμε να μιλάμε για μια, όχι μόνο ελληνική, αλλά παγκόσμια κλασσική ταινία.
Βιβλιογραφία
- Αθανασίου Γιάννα. Ελληνικός Κινηματογράφος (1950-1967), Λαϊκή μνήμη και ιδεολογία. Θεσσαλονίκη: University studio press 2007, σ. 177-198
- Μητροπούλου Αγλαΐα. Ελληνικός Κινηματογράφος Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση 2006, σ. 145-148
- Σολδάτος Γιάννης. Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου 4ος τόμος Ντοκουμέντα 1900-1970 Αθήνα: Αιγόκερως 2004, σ. 203, 272-274
