Ο Αμερικάνος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη επισκέπτεται ξανά την Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα το θέατρο Αυλαία τις γιορτινές μέρες από τις 2 ως τις 8 Ιανουαρίου. Αυτή η ευχάριστη είδηση της παράστασης ενός από τα πλέον δημοφιλή διηγήματα του Σκιαθίτη συγγραφέα, μας έδωσε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε ουσιωδώς με τον Θανάση Σαράντο, ο οποίος ερμηνεύει και σκηνοθετεί την παράσταση.
Ποια είναι η ιστορία που θα παρακολουθήσουμε να ξετυλίγεται στον Αμερικάνο; Ο Γιάννης Μοθωνιός είναι ένας Έλληνας μετανάστης που επιστρέφει στο νησί του, την Σκιάθο, μετά από 25 χρόνια ξενιτιάς στην Αμερική. Βρισκόμαστε κάπου στα 1870, μια παγωμένη παραμονή Χριστουγέννων. Ο ήρωας αποβιβάζεται μόνος και έρημος με μια βαλίτσα στην προβλήτα του λιμανιού. Επικρατεί «ψύχος δριμύ» όπως μας περιγράφει ο κυρ- Αλέξανδρος. Μοιάζει σαν να μ ην τον περιμένει κανείς. Άλλωστε δεν τον αναγνωρίζει κανείς. Ακόμα και τα ελληνικά του τα έχει σχεδόν ξεχάσει. Περιδιαβαίνει τα σοκάκια του γενεθλίου τόπου του, ψάχνοντας έστω ένα γνώριμο μέρος από τα παλιά. Τα πάντα όμως έχουν αλλάξει γύρω του. Ακούει τα κάλαντα των παιδιών μέσα στην νύχτα και θυμάται με νοσταλγία και τα δικά του παιδικά χρόνια. Ξαφνικά αναγνωρίζει το πατρικό του που κατάντησε ένα ερείπιο πια. Οι γονείς του έχουν πεθάνει εδώ και χρόνια. Άραγε να τον περιμένει τουλάχιστον η πρώην αρραβωνιαστικιά του με την οποία έχει χάσει επαφή εδώ και πολύ καιρό;
Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας παρακίνησαν να ασχοληθείτε με το διήγημα Ο Αμερικάνος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη; Υπήρχε κάποιος λόγος για τον οποίο επιλέξατε να αυτοσκηνοθετηθείτε; Το διήγημα έπεσε στα χέρια μου όταν ήμουν κάπου επτά χρονών. Με συγκλόνισε η μορφή του κεντρικού ήρωα που νομίζω ότι τελικά έχουμε όλοι μέσα μας, ειδικά αυτές τις οικογενειακές μέρες όπου οι πάντες αναζητούν την θαλπωρή κάποιας εστίας. «Ο Αμερικάνος» είναι το απόλυτο διήγημα του νόστου για την πατρίδα, την γλώσσα και την αγάπη. Για εμένα ήταν ένα προσωπικό στοίχημα όταν αποπειράθηκα να το μεταφέρω θεατρικά το 2009, με έναν μόνο ηθοποιό και ένα μουσικό. Ένοιωσα ότι είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον να μεταφερθούν οι υπέροχα ποιητικές εικόνες του Παπαδιαμάντη αποκλειστικά και μόνο μέσω της αφήγησης όπου ο ηθοποιός «τεμαχίζεται» μπροστά στα μάτια του θεατή σε όλα τα πρόσωπα που αφηγείται. Και αυτό με ελάχιστα σκηνικά στοιχεία και φυσικά με την συνδρομή της μουσικής που ξεκινά επί τούτου τυχαία, από έναν αυτοσχεδιασμό και καταλήγει στις ιδιαίτερες μελωδίες που σφραγίζουν αυτό το ιδιαίτερο διήγημα των Χριστουγέννων. Έχω την αίσθηση ότι ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης σου δίνει σαφείς σκηνοθετικές οδηγίες με τον ρυθμό της γλώσσας του, τις εικόνες που δημιουργεί στα μάτια και στα αυτιά, στα ποικίλα συναισθήματα που γλιστρούν ανεπαίσθητα στις ψυχές του κοινού. Το καθήκον μας ήταν ν' αφουγκραστούμε αυτήν την μυσταγωγία που επικρατεί τελικά μεταξύ σκηνής και θεατών.
Υπάρχουν θεατρικά στοιχεία στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη; Πάμπολλα και πολύ ενδιαφέροντα. Το διήγημα είναι πλούσιο σε μοναδικούς διαλόγους που φωτίζουν τους χαρακτήρες- τύπους του «Αμερικάνου» Τα παιδάκια που λένε τα κάλαντα, οι μεθυσμένοι και γλεντζέδες αχθοφόροι, οι γραφικοί καφετζήδες, η γριά-μάνα, η λυπημένη αρραβωνιαστικιά, ο αυστηρός αρχηγός της πολιτοφυλακής και φυσικά ο ίδιος ο αγγελικός ήρωας ο «Αμερικάνος», όλοι τους ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια του σημερινού θεατή που παρακολουθεί αυτήν την υπέροχη ιστορία να ξετυλίγεται σ' όλες τις πτυχές της. Τα πάντα παίζουν ρόλο στην ιστορία: τα βαριά βήματα του ήρωα στα βρεγμένα σκοτεινά σοκάκια, η φλόγα ενός κεριού στο σκοτάδι, το τσούγκρισμα δύο ποτηριών, μια ξύλινη βαλίτσα, ο καπνός του πούρου, μια σιλουέτα που ξεπροβάλλει από το πουθενά, ό ήχος ενός κέρματος σε ένα τσίγκινο κουτί. Όλες αυτές οι σκηνικές λεπτομέρειες αναδημιουργούν την ατμόσφαιρα, την εποχή του διηγήματος αλλά κυρίως φωτίζουν τον ψυχισμό των ηρώων του.
Πώς ανταποκρίνεται το κοινό στις παραστάσεις του Αμερικάνου; Επί επτά ολόκληρα χρόνια παίζεται αδιαλείπτως σε όλη την Ελλάδα. Μας τιμά και μας κάνει πραγματικά περήφανους αυτή η αγάπη του κοινού. Στην Θεσσαλονίκη ερχόμαστε για τέταρτη φορά μετά τις επιτυχημένες μας παραστάσεις του Κρατικού Θεάτρου τον προηγούμενο Οκτώβρη. Δεν νομίζω ότι παίζει ρόλο η επικαιρότητα του συγκεκριμένου διηγήματος αφού αναφέρεται στην προσφυγιά. Είναι κυρίως μια ανθρώπινη ιστορία που όπως φαίνεται έχει τεράστια ανάγκη να ακούσει ο κόσμος. Μας ευλόγησε ο Παπαδιαμάντης να παρουσιάσουμε τον «Αμερικάνο» του με πάνω από 250 παραστάσεις όπου δεν έφυγε αδάκρυτος θεατής.
Ως ηθοποιός και σκηνοθέτης, διαβάζετε τις κριτικές που γράφονται για τις παραστάσεις σας ή ακόμη και γι' άλλες παραστάσεις; Πιστεύετε πως η κριτική θεάτρου είναι κάτι που αφορά τους καλλιτέχνες περισσότερο, το κοινό ή ίσως και κανέναν από τους δύο; Ζούμε σε μια εποχή που δυστυχώς και η κριτική έχει αποπροσανατολιστεί από τον στόχο της αφού παρατηρείται ότι εξυπηρετεί -τις περισσότερες φορές- κάποια συμφέροντα. Δεν μιλώ φυσικά για όλους τους κριτικούς είτε στο θέατρο είτε στις υπόλοιπες τέχνες. Υπάρχουν ακόμα και οι λαμπρές εξαιρέσεις κάποιων καταρτισμένων κριτικών που δεν υποκύπτουν ευτυχώς και που υπηρετούν με αντικειμενικότητα και συνέπεια –με το όποιο κόστος- το λειτούργημά τους. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και έχει να κάνει με τα οδυνηρά αποτελέσματα μιας γενικευμένης χειραγώγησης από τα ΜΜΕ. Έτσι βλέπουμε να εξυμνούνται θλιβερά θεάματα γιατί εκεί επιθυμούν κάποιοι να στραφεί ολοκληρωτικά η προσοχή του κόσμου. Στο εύκολο και στο χαμερπές. Οτιδήποτε άλλο αποτελεί προς το παρόν εναλλακτική ή περιθωριακή επιλογή. Μετά ίσως να μηχανευτούν να το εξαφανίσουν ακόμα και αυτό. Η καλύτερη κριτική για εμάς εξακολουθεί να είναι η σταθερή απήχηση του κοινού η οποία είναι και η μεγαλύτερη ηθική καταξίωση.
Πώς πιστεύετε πώς συνδέεται η εποχή του συγγραφέα με την εποχή που ζούμε σήμερα; Γιατί κάποιος να έρθει να δει αυτό το έργο; Υπάρχει το ελπιδοφόρο μήνυμα της αγάπης που φωτίζει το έργο και που είναι υπεράνω της ματαιότητας των χρημάτων και του υλισμού. Η ιστορία του «Αμερικάνου» θα μπορούσε να είναι και το δύσκολο ταξίδι της Ελλάδας στη τρικυμισμένη εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ως άλλος Οδυσσέας ο κεντρικός ήρωας ξαναβρίσκει την πατρίδα του, την γλώσσα του, ότι δηλαδή κρατάνε ζωντανό τον άνθρωπο στον σημερινό κόσμο.
Τι είναι εκείνο που εσείς ως καλλιτέχνης θέλετε να δηλώσετε μέσα από τη θεατρική σας δράση σε σχέση με το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι του σήμερα; Το θέατρο θα παραμείνει -είμαι σίγουρος- μια ζωντανή τέχνη σε πείσμα των δύσκολών καιρών ακριβώς επειδή βασίζεται στην ανθρώπινη επαφή. Ζούμε ένα νέον Μεσαίωνα όπου η αδιαλλαξία και η απληστία των ισχυρών οδηγούν μαθηματικά τον άνθρωπο στο περιθώριο. Το αληθινό θέατρο πρέπει να παρηγορεί αλλά και ν' αφυπνίζει, είναι μια πράξη αντίστασης για μεγαλύτερη αυτογνωσία. Οι συνειδητοποιημένοι καλλιτέχνες οφείλουν να είναι και πολιτικά όντα, ν' αγωνίζονται διαρκώς με υπομονή και επιμονή μέσω της τέχνη τους. Ο κόσμος έχει τώρα ανάγκη το αληθινό θέατρο περισσότερο από ποτέ.
***
«Ο Αμερικάνος» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Με τον Θανάση Σαράντο
Στο Θέατρο Αυλαία
Από 2 έως 8 Ιανουαρίου 2017
Ο «Αμερικάνος» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι μια ιστορία αγάπης και ξενιτιάς. Θα μπορούσε να είναι η ιστορία κάθε μετανάστη. Ίδια κι απαράλλαχτη με αμέτρητα προσωπικά και οικογενειακά δράματα, που γνώρισε η Ελλάδα εκείνης της εποχής, αλλά και κάθε εποχής. Αμέτρητοι ήταν οι νέοι που μπροστά στην αμείλικτη φτώχεια και την επιτακτική ανάγκη εγκατέλειψαν σπίτι, γονείς, αγαπημένες, αποφασίζοντας τη βουτιά στο άγνωστο: Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία – το όνομα που έπαιρνε ανάλογα με την περίσταση ο τελικός προορισμός, η ονειρεμένη «γη της Επαγγελίας». Ο «Αμερικάνος» του Παπαδιαμάντη δεν είναι παρά ο μετανάστης απανταχού της γης.
«Ο Αμερικάνος» ζωντάνεψε για πρώτη φορά επί σκηνής τον Δεκέμβριο του 2009 και παίζεται με επιτυχία επί επτά συνεχόμενες σαιζόν σε όλη την Ελλάδα.
Η παράσταση ταξίδεψε στην Σκιάθο τον Ιανουάριο του 2001 με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και έκτοτε παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία σε πάνω από 25 πόλεις ανά την Ελλάδα.
Μετά από πέντε παραστάσεις στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος τον Οκτώβριο του 2016, στις οποίες εξαντλήθηκαν τα εισιτήρια, το «χριστουγεννιάτικο» αυτό διήγημα επιστρέφει στην Θεσσαλονίκη, την πιο επίκαιρη περίοδο.
Ο Θανάσης Σαράντος ως αφηγητής, ερμηνεύει μια περσόνα του Παπαδιαμάντη, αυτή του αφηγητή που κρυφοκοιτάζει τη δράση και μεταμορφώνεται σε όλα τα πρόσωπα που αφηγείται, με τη συνδρομή της μουσικής και των ήχων από τον συνθέτη Λάμπρο Πηγούνη που ερμηνεύεται ζωντανά από τον μουσικό Γιώργο Τζιαφέττα.
Το αποτέλεσμα είναι ένας συνεχής διάλογος της ιδιόμορφης γλώσσας με την ζωντανή μουσική : το σύμπαν των ατμοσφαιρικών ήχων που παράγονται από μια ιδιαίτερη χρήση του πιάνου συνάδουν με τον πλούτο και την δύναμη της συναρπαστικής παπαδιαμαντικής γλώσσας. Ηθοποιός και θεατές καλούμαστε να κοινωνήσουμε στον μυστηριώδη και μαγευτικό κόσμο του Παπαδιαμάντη, τον γεμάτο ποίηση και λυρισμό.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
Σκηνοθεσία-Ερμηνεία-Φωτισμοί: Θανάσης Σαράντος
Μουσική σύνθεση: Λάμπρος Πηγούνης
Μουσικός επί σκηνής: Γιώργος Τζιαφέττας
Σκηνική επιμέλεια: Λίνα Μότσιου
Φωτογραφίες: Τάσος Θωμόγλου, Μαριλένα Σταφυλίδου, Γεράσιμος Νεόφυτος
Διεύθυνση Παραγωγής : Στέλιος Χλιαράς
Οργάνωση Παραγωγής για την «Ηθικόν Ακμαιότατον»: Παρασκευή Κουτούμπα
Οργάνωση Παραγωγής για την «Γίνονται Έργα»: Παύλος Παλάκας, Πέτρος Παλάκας
Παραγωγή: Ηθικόν Ακμαιότατον, Γίνονται Έργα, Θέατρο Αυλαία
Θέατρο Αυλαία
Έναρξη: 2/1/2017
Διάρκεια παραστάσεων: 2 – 8 Ιανουαρίου 2017
Ώρες παραστάσεων
Καθημερινά στις 21:00, διπλή παράσταση στις 8/1 στις 18:00 και 20:00
Τιμές Εισιτηρίων
Κανονικό εισιτήριο: 15€
Μειωμένο εισιτήριο (άνεργοι, άνω των 65, άνεργοι, φοιτητικό, ΑμεΑ): 12€
Ομαδικές κρατήσεις άνω των 20 ατόμων: 10€
Προπώληση: 12€ και 10€
