Παραποιημένα ιστορικά γεγονότα, μάχες που δεν συνέβησαν ποτέ και ανορθόγραφες λατινικές επιγραφές, συνθέτουν μια από τις σπουδαιότερες επικές ταινίες των τελευταίων δεκαετιών, αποδεικνύοντας ότι το σινεμά πρωτίστως και πάνω απ' όλα είναι προϊόν κατασκευής. Όπως και να χει, τελικά 'όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη'
Ο Μονομάχος (2000) του Ρίντλεϊ Σκοτ
Το ιστορικό δράμα του σκηνοθέτη των 'Άλιεν' και 'BladeRunner' Ρίντλεϊ Σκοτ περιγράφει την ιστορία ενός Ρωμαίου αξιωματικού που γίνεται σκλάβος, εκπαιδεύεται ως μονομάχος στις αρένες τις Αφρικής και επιστρέφει στην αρχαία Ρώμη για να προκαλέσει και να εκδικηθεί όχι μόνο τον Καίσαρα άλλα και ολόκληρη την αυτοκρατορία. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, πρόκειται για το στόρι του Σπάρτακου, μόνο που το φιλμ διαδραματίζεται 250 χρόνια αργότερα από την μεγάλη επανάσταση των σκλάβων. Στην πραγματικότητα το αδιαμφισβήτητα εντυπωσιακό φιλμ ενός από τους σύγχρονους πατέρες του σινεμά του επικού, συνδυάζει δύο βασικές ιστορίες οι οποίες δανείζονται ψήγματα ιστορικών στοιχείων (η άλλη είναι αυτή του φρενοβλαβή αυτοκράτορα Κόμοδου), κρατώντας ωστόσο το επίπεδο του ρεαλισμού χαμηλότερα σε σχέση με την μυθοπλαστική αφηγηματική του δυναμική. Το αποτέλεσμα πάντως είναι το επιθυμητό, με την ταινία να διατηρεί υψηλά ποιοτικά στάνταρ, να βραβεύεται τελικά με 5 Όσκαρ χαρίζοντας παράλληλα και μια αξιομνημόνευτη ανδρική περφόρμανς (με τη γενική αίσθηση να είναι ότι η ακαδημία χαρίστηκε στον Ράσελ Κρόου, ίσως για να εξιλεωθεί για την μη βράβευσή του την προηγούμενη χρονιά για τον ρόλο του στο 'Insider' του Μάικλ Μαν) και θέτοντας τις βάσεις για την αναβίωση του πολεμικού-ιστορικού κινηματογραφικού είδους, που συνεχίσθηκε με λιγότερο επιτυχημένες απόπειρες ('Τροία', 'Alexander', '300').
Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι ένα τέτοιο κινηματογραφικό δημιούργημα έχει ως πρωταρχικό στόχο να μορφώσει ιστορικά τους θεατές του. Ίσως να το καταφέρνει σε ένα δεύτερο επίπεδο, υπόρρητα, μπορεί και άθελά του. Εξάλλου, μια απλή καταγραφή και τεκμηρίωση των ιστορικών γεγονότων θα καθιστούσε ένα οπτικοακουστικό εγχείρημα κάτι άλλο, όχι όμως κινηματογραφικό φιλμ. Η δραματουργία, χωρίς καμία αμφιβολία, αποτελεί ένα από τα πλέον αναπόσπαστα συστατικά της ομαλής εξέλιξης της υπόθεσης και τελικής σύνθεσης της ιστορίας από τα θραύσματα της πλοκής που παρατίθενται στο κοινό μέσα στη σκοτεινή αίθουσα. Ο ίδιος ο Σκοτ, παρότι προσέλαβε ιστορικούς προκειμένου να μην παραμορφώσει τα πραγματικά γεγονότα, διατηρεί πολλές και τρανταχτές ιστορικές αδυναμίες δείχνοντας να προτιμά την καλλιτεχνική ελευθερία -όπως και την κινηματογραφική προοικονομία- σε βάρος της αλήθειας.
Ήδη από την (εντυπωσιακότατη) εισαγωγική σκηνή, κάποιος θα μπορούσε να σταθεί στις λανθασμένες λεπτομέρειες που συντελούν στη σύνθεσή της, όπως τα λυκόσκυλα που συντροφεύουν τον στρατηγό Μάξιμο (ράτσα που προφανώς δεν υπήρχε το 180 Μ.Χ) ή το γεγονός ότι οι καταπέλτες και οι βαλλίστρες δεν θα μπορούσαν να έχουν αποτελεσματικότητα στα δάση της Γερμανίας οπού διαδραματίζεται η εναρκτήρια μάχη, αφού χρησίμευαν μόνο σε καταστάσεις πολιορκίας κάστρων και οχυρών. Ακόμη και η ένδοξη φράση με το σύνθημά μου, εξαπολύστε την κόλαση δεν θα μπορούσε να έχει ειπωθεί, αφού η χρήση φλεγόμενων οπλών όπως βέλη, δεν είχε υιοθετηθεί ως πολεμική πρακτική.
Οι μεγαλύτερες ανακρίβειες κάνουν την εμφάνιση τους στην ανάπτυξη των πρωταγωνιστικών χαρακτήρων. Παρότι ο κεντρικός ήρωας αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, εμπνευσμένος από διάφορες ιστορικές προσωπικότητες, τα αληθινά πρόσωπα της ιστορίας παρουσιάζονται βολικά προσαρμοσμένα στις ανάγκες του Χολιγουντιανού σεναρίου. Κάποιες ιστορικές πήγες υποστηρίζουν ότι ο γερασμένος Μάρκος Αυρήλιος είχε πολλές αμφιβολίες για τη διαδοχή του γιου του Κόμοδου στο θρόνο της Ρώμης, πουθενά όμως δεν προκύπτει ότι ο ίδιος του είχε την επιθυμία εκδημοκρατισμού της αυτοκρατορίας, απαγορεύοντας ακόμη και τις μονομαχίες στις αρένες.
Παρόλη την προσπάθεια ενός σπουδαίου ηθοποιού, ο Κόμοδος του Γιόακιν Φίνιξ μοιάζει ένας βαθιά πληγωμένος χαρακτήρας (που γρήγορα καταφέρνεις να συμπαθήσεις) ο οποίος επιδίδεται περιστασιακά σε ήπιες αιμομικτικές πράξεις και αποδοκιμαστικούς μορφασμούς. Αν και η ερμηνεία παραμένει εξαιρετική, ο πραγματικός παράφρονας Καίσαρας υπήρξε πολύ χειρότερος από την κινηματογραφική του αποτύπωση, ενώ η παραμονή του στο θρόνο της Ρώμης διήρκεσε δώδεκα ολόκληρα χρόνια και όχι το πολύ δύο όπως παρουσιάζεται στην ταινία. Ο Κόμοδος σύμφωνα με τους ιστορικούς, βίαζε και σκότωνε για ευχαρίστηση, κερνούσε στους αξιωματούχους του δηλητηριασμένα σύκα, ενίοτε φορούσε γυναικεία ρούχα και διατηρούσε μια ακόρεστη διψά για εξουσία. Όμως κατά πάσα πιθανότητα δεν υπήρξε πατροκτόνος, αφού ο Μάρκος Αυρήλιος θανατώθηκε ύπουλα από τους ίδιους τους γιατρούς του. Εκτός αυτού, υπήρξε παντρεμένος και κατά πολύ νεότερος απ' ότι παρουσιάζεται στο φιλμ. Επιπλέον, ενώ πράγματι είχε 'μονομαχήσει' πολλές φορές στην αρένα του Φλαβιανού αμφιθεάτρου (το όνομα 'Κολοσσαίο' δόθηκε στο μνημείο περίπου εκατό χρόνια αργότερα) σφαγιάζοντας κυρίως πλήθος άγριων ζωών και πτηνών (!), δολοφονήθηκε τελικά για πολίτικους λόγους στην μπανιέρα του από τον Νάρκισσο, σύντροφό του στην πάλη.
Συνοψίζοντας, παρότι οι ανακρίβειες και οι αστοχίες ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί, το φιλμ του Σκοτ παραμένει ακόμη και τώρα σταθμός στο μοντέρνο σινεμά του ιστορικού επικού διατηρώντας την αυθεντικότητά του, χωρίς βεβαίως να υποστηρίζει ότι το να βλέπει κάνεις την ταινία είναι το ίδιο με το να ξεφυλλίζει μελέτες για την αρχαία Ρώμη. Μέσα στον ιδρώτα, το αίμα και την άμμο, στα εντυπωσιακά τράβελινγκ και την επιβλητική, σχεδόν Μπαρτονική φιγούρα του Κρόου, ο Σκοτ επιτρέπει επιδέξια στο κοινό του να ταυτιστεί με το πλήθος της αρένας που, ενώ αισθάνεται αποτροπιασμό με τους αιματοβαμμένους θανάτους των μονομάχων (από κάρφωμα με τρίαινα έως διαμελισμό με δρεπάνι) στέκεται στη θέση του διασκεδάζοντας, σε ένα σπάνιο στιγμιότυπο μετα-αφηγηματικής αποτύπωσης, ιδίως σε ένα φιλμ αυτού του είδους.
