γράφει ο Τάσος Γέροντας
Ο Γιένς Γιάκομπ Μπερζέλιους (Jöns Jakob Berzelius) γεννήθηκε στις 20 Αὐγούστου του 1779 στη μικρή πόλη Βαϊβερζούντα και σε πολύ μικρή ἡλικία έχασε και τους δύο γονείς του. Έτσι τη μόρφωση του ανέλαβαν συγγενείς, οι οποίοι τον βοήθησαν να μπει το 1796 στην Ιατρική Σχολή της Ουψάλας. Ο Μπερζέλιους είχε μέτρια επίδοση στα ιατρικά μαθήματα, ενώ διέπρεπε στη φυσική και τη χημεία. Ενώ ακόμα ήταν σπουδαστής, άρχισε (1799) να κάνει χημικά πειράματα και αναλύσεις. Μετά την αποφοίτησή του το 1802 πήγε στη Στοκχόλμη και εργάστηκε στη Χειρουργική Σχολή (αργότερα Ινστιτούτο Καρολίνσκα). Το 1807 έγινε τακτικός καθηγητής της Ιατρικής και της Φαρμακευτικής στη Χειρουργική Σχολή. Προοδευτικά εγκατέλειψε την ιατρική για να αφοσιωθεῖ στη χημεία, της οποίας είχε επίσης αναλάβει τη διδασκαλία από το 1815. Το 1832 παραιτήθηκε οριστικά από τη Σχολή. Τρία χρόνια αργότερα, άρρωστος και σε ηλικία 56 χρόνων, αποφάσισε να παντρευτεί μία 24χρονη και, όπως αποδείχτηκε, η απόφασή του ήταν σωστή, αφού ο γάμος αυτός του πρόσφερε ηρεμία και ευτυχία στα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.
Τα επιτεύγματα του Μπερζέλιους είναι πολλά και μεγάλα. Το 1803 (μόλις 24 ετών) αναγνώρισε το στοιχείο δημήτριο, αλλά τον είχε προλάβει στην ανακάλυψη ο Γερμανός συνάδελφός του Μάρτιν Κλάπροτ, με ελάχιστη χρονική διαφορά. Αποζημιώθηκε όμως με την ανακάλυψη του σεληνίου (1817), του πυριτίου (1823) και του θορίου (1828). Ακόμα απομόνωσε σε καθαρή μορφή τα στοιχεία ζιρκόνιο (1824), τιτάνιο (1825), ασβέστιο, βάριο, στρόντιο και ταντάλιο. Θέλοντας να προσδιορίσει με ακρίβεια τα ατομικά βάρη των στοιχείων, ο Μπερζέλιους έκανε εκτεταμένες αναλυτικές μελέτες πάνω στις αναλογίες με τις οποίες τα στοιχεία ενώνονται μεταξύ τους για τον σχηματισμό χημικών ενώσεων. Μέσα σε δέκα χρόνια ανέλυσε 2000 ουσίες και έδειξε ότι τα στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους με σταθερές αναλογίες. Το 1818 δημοσίευσε πίνακα των σταθερών αναλογιών, με τις οποίες συνδέονται μεταξύ τους τα στοιχεία, και των ατομικών βαρών των 49 γνωστών τότε στοιχείων (τον αναθεώρησε το 1826). Ως βάση αναφοράς είχε χρησιμοποιήσει το οξυγόνο και τα ατομικά βάρη που είχε υπολογίσει ήσαν σε μεγάλο βαθμό, εκτός από δύο ή τρεις περιπτώσεις, ακριβή. Για τον προσδιορισμό των ατομικών βαρών έκανε ακριβείς σταθμικές αναλύσεις επινοώντας όργανα, συσκευές και αντιδραστήρια, όπως το υδρόλουτρο, τον ξηραντήρα, τον υδροβολέα, το διηθητικό χαρτί, το χλωριούχο ασβέστιο για τη δέσμευση του νερού, καθώς και το οξείδιο του χαλκού για οξειδωτικό.
Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον συμβολισμό με λατινικά γράμματα των διαφόρων στοιχείων. Στον συμβολισμό μάλιστα αυτόν έδωσε και ποσοτική έννοια. Έτσι, σε κάθε χημικό σύμβολο αντιστοιχεί μία ορισμένη ποσότητα του κάθε στοιχείου, που σήμερα την αποκαλούμε ατομικό βάρος του στοιχείου.
Αρκετοί σύγχρονοι χημικοί όροι έχουν εισαχθεί από τον Σουηδό επιστήμονα (αλλοτροπία, ισομέρεια, πολυμέρεια, κατάλυση, πρωτεΐνη, αλογόνο), ύστερα βέβαια από μελέτη των φαινομένων αυτών, ή των ουσιών. Τα λίγα λάθη του παραβλέπονται μπροστά στον όγκο των σημαντικών θετικών επιτευγμάτων του.
Ὁ Μπερζέλιους πέθανε στη Στοκχόλμη καταξιωμένος και αναγνωρισμένος ως η χημική αυθεντία της εποχής του. Τότε το ημερολόγιο έγραφε 7 Αυγούστου 1848.
Στη Στοκχόλμη υπάρχει πάρκο προς τιμήν του, με άγαλμά του μέσα σ’ αυτό.
Βλέπουμε τη μορφή του σε σουηδικό γραμματόσημο τοῦ 1939.
Τον βλέπουμε και σε σουηδικό γραμματόσημο του 1979 για τα 200 χρόνια από τη γέννησή του. Είναι καθισμένος μπροστά σε μία πειραματική διάταξη, με πείραμα σε εξέλιξη.
