γράφει ο Τάσος Γέροντας
Graeme Macrae Burnet «Μελέτη περίπτωσης». Μετάφραση Χίλντα Παπαδημητρίου. Εκδόσεις Μεταίχμιο 2024,
416 σελίδες σε υψηλής ποιότητας λείο, υποκίτρινο χαρτί, με πολύ προσεγμένη επιμέλεια, με εξαιρετική εκτύπωση και πολύ στιβαρή βιβλιοδεσία.
Αγγλία 2019. Κάποιος ΓκΜΜπ (πολύ βολικό το ότι ταιριάζει με τα αρχικά του συγγραφέα) ετοιμάζει βιβλίο για τον αμφιλεγόμενο ψυχίατρο της δεκαετίας του 60 Κόλινς Μπρέιθγουέιτ. Κοινοποίησε την πρόθεσή του στο μπλογκ του, αναζητώντας πρόσθετες πηγές πληροφοριών. Επικοινώνησε μαζί του κάποιος κύριος Μάρτιν Γκρέι, λέγοντάς του ότι έχει υλικό που τον ενδιαφέρει. Τελικά του έστειλε πέντε τετράδια με χειρόγραφες σημειώσεις εν είδη ημερολογίου μιας ξαδέρφης του.
Στη συνέχεια του βιβλίου ο συγγραφέας ΓκΜΜπ αντιγράφει τα πέντε τετράδια, μεταξύ των οποίων παρεμβάλει ό,τι κατάφερε ο ίδιος να βρει γι’ αυτόν τον ψυχίατρο, χωρισμένα και αυτά σε πέντε κεφάλαια.
Η συγγραφέας των τετραδίων, της οποίας ποτέ δεν θα μάθουμε το όνομα, ξεκίνησε τις καταγραφές, ελπίζοντας πως τελικά θα αποτελέσουν μαρτυρίες για την αυτοκτονία της αδερφής της, της Βερόνικα. Κι επειδή η Βερόνικα δεν ήταν χαρακτήρας που θα αυτοκτονούσε, η αδερφή της πιστεύει πως οδηγήθηκε λόγω των επισκέψεών της στον Μπρέιθγουέιτ. Θα γίνει λοιπόν κι αυτή πελάτισσά του, με ψευδώνυμο Ρεβέκκα Σμάιθ και υιοθετώντας μια εντελώς διαφορετική προσωπικότητα από αυτήν που πραγματικά ήταν· ή που μας παρουσίαζε πως ήταν.
Μέσα από τις αφηγήσεις της συγγραφέως των τετραδίων θα μεταφερθούμε στη δεκαετία του 60: στις σχέσεις γονιών και παιδιών, των νέων μεταξύ τους, θα πάρουμε μια αδρή εικόνα της κοινωνίας εκείνης της εποχής. Πολύ περισσότερο όμως θα γνωρίσουμε την ίδια την αφηγήτρια. Η «αδερφή» δεν είναι ακριβώς δυστυχισμένη. Έχει παραιτηθεί από τη ζωή. Κυριαρχείται από μελαγχολία. Βρήκε μια ελάχιστα απαιτητική εργασία σε ένα πρακτορείο καλλιτεχνών. Στο σπίτι της βιώνει τη σιωπηρή απόρριψη από τον πατέρα της, ο οποίος θαυμάζει τη Βερόνικα. Παρότι και η ίδια η αφηγήτρια ομολογεί ότι υστερεί σε όλα σε σύγκριση με τη Βερόνικα, μήπως τελικά η ενασχόλησή της με την αυτοκτονία δεν κρύβει την ανομολόγητη επιθυμία της να αποδείξει πως και η Βερόνικα δεν ήταν τέλεια;
Οι συζητήσεις της Ρεβέκκα Σμάιθ με τον Μπρέιθγουέιτ θα αποκαλύψουν τον διαταραγμένο χαρακτήρα του ψυχιάτρου. Όλη η ζωή του ήταν ένα σταθερό «όχι» στα πάντα της αγγλικής κοινωνίας της εποχής, της ακαδημαϊκής κοινότητας, των επιστημόνων. Ένας εγωπαθής, αυταρχικός, χειριστικός, απότομος, εχθρικός προς τις γυναίκες. Όσα θα βρει και ο συγγραφέας από διάφορες πηγές θα ενισχύσουν την κάκιστη εικόνα του ψυχιάτρου.
Ο συγγραφέας Γκ. Μ. Μπερνέτ με αριστοτεχνικό τρόπο θα οδηγήσει την αφηγήτρια των τετραδίων σε ένα ψυχολογικό μπέρδεμα. Η ήσυχη, αντικοινωνική, ντροπαλή περσόνα της «αδερφής» θα βρεθεί αρχικά αντιμέτωπη με την κοινωνική, επιθετική, ομιλητική, πάντα κομψή Ρεβέκκα Σμάιθ. Στο τέλος οι δύο χαρακτήρες θα τα βρουν μεταξύ τους και θα συνεργαστούν. Η αποστολή θα ολοκληρωθεί. Αλλά πώς;
Το τέλος του Μπρέιθγουειτ επιβεβαιώνει πως πίσω από την προκλητική συμπεριφορά κρυβόταν μια δυστυχισμένη ψυχή.
Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα υστερόγραφο στη δεύτερη έκδοση. Σ’ αυτό ο ΓκΜΜπ (άραγε ο συγγραφέας του βιβλίου ή ο αφηγητής; ) θα αναφερθεί σε επιστολές που που δέχτηκε, και στις οποίες τονίζονται λάθη στις περιγραφές των τόπων. Με ευφυέστατο τρόπο αναμειγνύει την πραγματικότητα με τη μυθοπλασία, προσφέροντάς μας μια γαλήνια ολοκλήρωση της πλοκής, κόντρα στον ζόφο των περιγραφών που προηγήθηκαν.
Πολύ καλό βιβλίο! Είναι ποτισμένο με άφθονο χιούμορ, όχι πάντοτε τυπικό βρετανικό, με αρκετές γαλλικές εκφράσεις, οι οποίες αρέσουν στον Μπερνέτ, με άφθονες βιβλιογραφικές αναφορές. Η έκταση των ψυχολογικών συζητήσεων δείχνει το βάθος της μελέτης του Μπερνέτ στο θέμα αυτό.
Εξαιρετική η μετάφραση της Χίλντας Παπαδημητρίου, απέδωσε μοναδικά το πνεύμα του συγγραφέα, και με πολλές υποσέλιδες σημειώσεις μάς παρείχε πολύ χρήσιμες πληροφορίες και επεξηγήσεις.
«Έχουμε την τάση, νομίζω, να σκαλίζουμε το παρελθόν για εξηγήσεις του παρόντος. Από τα λίγα που ξέρω, αυτό το σκάλισμα του παρελθόντος είναι ένας πυλώνας της μαύρης μαγείας της ψυχιατρικής. Εκεί βρίσκονται θαμμένα στοιχεία που μπορεί να αποκρυπτογραφηθούν μόνο από τον ανεξιχνίαστο γενειοφόρο γιατρό.»
«Αν δεν υπήρχαν οι μικροαστοί […] εσείς οι προλετάριοι δεν θα είχατε ποιον να κατηγορήσετε για τη δυστυχία σας εκτός από τον εαυτό σας.»
