Το Γυναικόκαστρο, ένα σημαντικό βυζαντινό οχυρωματικό έργο της Μακεδονίας, δεσπόζει πάνω από το χωριό Παλαιό Γυναικόκαστρο σε ύψωμα της πεδιάδας κοντά στο Κιλκίς. Χτίστηκε από τον Ανδρόνικο Γ’ Παλαιολόγο, πιθανότατα το 1334, μετά τον επανακαθορισμό των βυζαντινοσερβικών συνόρων. Η θέση του το καθιστούσε κομβικό στην άμυνα της περιοχής, προστατεύοντας τόσο τη Θεσσαλονίκη όσο και τη μακεδονική πεδιάδα.
Το όνομα “Γυναικόκαστρο” φέρει δύο ερμηνείες. Σύμφωνα με την πρώτη, η ονομασία υποδηλώνει την ισχύ του κάστρου, υπονοώντας πως ήταν τόσο καλά οχυρωμένο που ακόμα και μια γυναικεία φρουρά αρκούσε για την υπεράσπισή του. Η δεύτερη εκδοχή αντλείται από την προφορική παράδοση και σχετίζεται με τον μύθο της Μαρουλίας. Σύμφωνα με αυτόν τον θρύλο, όταν τα τουρκικά στρατεύματα του Εβρενός Γαζή επιτέθηκαν στο κάστρο, η διοικήτριά του ήταν μια γυναίκα ονόματι Μαρουλία, που οργάνωσε την άμυνα και πολέμησε γενναία.
Το Γυναικόκαστρο εξυπηρετούσε διπλό στρατηγικό σκοπό: αφενός την αναχαίτιση των επιθέσεων από τον βορρά και αφετέρου την προστασία της σοδειάς των κατοίκων της μακεδονικής πεδιάδας. Παρά τη σημασία του, παραμένει σχετικά άγνωστο σε πολλούς, ένα από τα λιγότερο προβεβλημένα ελληνικά κάστρα που αξίζει να ανακαλύψει κανείς.
