γράφει ο Τάσος Γέροντας
Δημήτρης Στεφανάκης «Μινώταυρος». Εκδόσεις Μεταίχμιο 2023.
704 σελίδες σε εξαιρετικής ποιότητας λείο, λεπτό, υποκίτρινο χαρτί, με εξαιρετική εκτύπωση, αλλά με πολύ μικρή γραμματοσειρά και με στιβαρή βιβλιοδεσία.
Αύγουστος του 1894, περιοχή Βιάννου, στη νότια Κρήτη. Μεσόγαια και παραθαλάσσια χωριά. Ηράκλειο. Κρητικοί, Τουρκοκρήτες, Οθωμανοί. Η συμβίωση δεν είναι καθόλου αρμονική. Το βιβλίο ξεκινά με τη δολοφονία ενός Τούρκου νταή, του Μπραήμη, του επονομαζόμενου Μινώταυρου. Όμως πρωταγωνιστής του βιβλίου δεν είναι, προφανώς, ο δολοφονημένος, ούτε ο Μιχαήλος, ο δολοφόνος του. Πρωταγωνιστής είναι ο Γιαννιός, ο αδελφός του Μιχαήλου. Για να γλιτώσει από την εκδικητική μανία των Τούρκων και ακολουθώντας τη συμβουλή του φιλικού Τούρκου αγά, ο Γιαννιός κατέφυγε αρχικά στον θείο του, που ζούσε απόμερα, μακρυά από τα χωριά του Βιάννου. Στη συνέχεια πήγε και κρύφτηκε στην ανωνυμία του Μεγάλου Κάστρου, του Ηράκλειου δηλαδή. Κι εκεί, ενώ θα προσπαθεί να επιβιώσει, σε ένα μοιραίο παιχνίδι της τύχης, θα γνωρίσει τη Μαργώ Μποτέλλη, Κρητικιά χήρα βιομήχανου, η οποία εμπορεύεται τσιγάρα και επέλεξε να επιστρέψει στα πάτρια εδάφη ακριβώς αυτήν την εποχή.
Γύρω από αυτούς τους δύο βασικούς ήρωες ο συγγραφέας θα πλέξει την ιστορία του, την ιστορία της Κρήτης, της Ελλάδας και (ακροθιγώς) της Ευρώπης μέχρι τα μέσα του επόμενου αιώνα.
Ο αγώνας των Κρητών για να αποτινάξουν τον Τουρκικό ζυγό, η ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας (η Κρήτη αυτόνομο κράτος, πλήρως ελεγχόμενο από τις Μεγάλες Δυνάμεις και υπό Τουρκική επικυριαρχία), Ένωση του1913. Κι ενώ φαίνεται πως αυτό είναι το ζητούμενο των ηρώων μας, ο Στεφανάκης δεν σταματά εδώ. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, που για πολλούς Κρητικούς έμοιαζε πολύ μακρινός, ο Μεσοπόλεμος και η πρόσκαιρη ευδαιμονία που έφερε, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και το θανατικό που έριξε στο νησί, ο Εμφύλιος και ο διχασμός θα ολοκληρώσουν την περίοδο της αφήγησης. Παράλληλα, και χάρη στο διεθνές εμπόριο της όμορφης Μαργώς, θα ταξιδέψουμε στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στο Λονδίνο. Εκεί θα παρακολουθήσουμε μαζί της την εξέλιξη της κοινωνίας και των τεχνών, θα δούμε πώς αντιμετώπισε η Ευρώπη τους δύο πολέμους, την επίδρασή τους στην κοινωνία και την οικονομία. Θα συναντήσουμε τον Φρόυντ, θα ξαναβρούμε τον παλιό γνώριμο από το «Φιλμ νουάρ», τον Βασίλη Ζαχάροφ, ο οποίος θα βοηθήσει σημαντικά τη Μαργώ Μποτέλλη.
Πάνω από πενήντα χρόνια καλύπτει το μυθιστόρημα, και μέσα σ’ αυτά προφανώς πολλά πρόσωπα βγαίνουν μπροστά στη σκηνή, παίρνουν τα ηνία, παίρνουν τον λόγο, μας λένε τη δική τους ματιά στην ιστορία. Και όλα αυτά ειπωμένα με την εξαιρετική πρόζα του Στεφανάκη, ο οποίος και εδώ, πάνω στην Ιστορία έστησε ήρωες βαθιά ανθρώπινους και τόσο αληθινούς, που είναι σαν να τους ακούς δίπλα σου. Η γνώση της πατρίδας του, της Κρήτης, βοήθησε τα μέγιστα τον συγγραφέα να μας μεταφέρει πολύ παραστατικά στα τέλη του 19ου αιώνα και στο πρώτο μισό του 20ου. Ακούγοντας αφηγήσεις του πατέρα του αλλά και οικογενειακές ιστορίες, μπόρεσε να φτιάξει ολοκληρωμένους πρωταγωνιστές, με υπόβαθρο, με προϊστορία, με παρελθόν.
Γνώρισα τη γραφή του Στεφανάκη με τις «Μέρες Αλεξάνδρειας», η οποία με γοήτευσε. Με βιβλία όπως ο «Μινώταυρος» καταφέρνει και διατηρεί τη γοητεία αμείωτη.
«Η πραγματικότητα δεν φτάνει του ανθρώπου, αλλιώς δεν θα διαβάζαμε με τόση μανία τα βιβλία.»
«Από όλες τις γλώσσες, τα γερμανικά εφευρέθηκαν για να βασανίζουν τους ανθρώπους που τα μιλούν.»
«σκέφτομαι καμιά φορά γιατί μας αρέσουν τα μυθιστορήματα αφού κατά βάθος μοιάζουν τόσο με τη ζωή.
Ίσως γιατί η ζωή που ζούμε δεν μας είναι αρκετή.»
«Στη μεγάλη συμφορά ο άνθρωπος ψάχνει πάντα μια λογική αιτία, λες και η συμφορά έχει λογική.»
«Και να γελάμε κάπου κάπου. Να μη λησμονήσουμε τη γεύση της χαράς.»
