Από Renegades of Youth
Στις αμυδρά φωτισμένες κατακόμβες της κινηματογραφικής μνήμης, ένα είδος ευδοκίμησε καταφέρνοντας να λούζει σταθερά κορμιά με ανατριχίλα και να κάνει τις καρδιές να πάλλονται εντονότερα. Από όλο την ευρεία γκάμα ταινιών τρόμου ωστόσο, αυτό το κείμενο αφορά όλες τις αχρονες ιστορίες φόβου που άντεξαν στην ανελέητη πορεία του χρόνου και χάραξαν το αποτύπωμα τους στους εφιάλτες κάθε γενιάς που ακολούθησε. Ενώ το είδος των ταινιών τρόμου εξελιχθηκε με αναρίθμητους τρόπους, αυτά τα μακάβρια αριστουργήματα στέκουν ανθεκτικά, σαν μνημεία της τέχνης του φόβου. Πάρτε θέση για μια ευχάριστα τρομακτική διαδρομή καθώς αποτίουμε φόρο τιμης στους εφιάλτες του σελιλόιντ που συνεχίζουν να στοιχειώνουν τα όνειρα μας, αποδεικνύοντας περίτρανα πως ο αληθινός τρόμος είναι απέθαντος και τα κλασικά αριστουργήματα του αιώνια συντροφιά για τους τολμηρούς εξερευνητές των σκοτεινότερων γωνιών του ανθρώπινου ψυχισμού.
Peeping Tom (1960), σκην. Michael Powell
Ο Ηδονοβλεψίας του Μαικλ Παουελ είναι μια καθηλωτική και τρομακτική δημιουργία πλήρως συνειδητοποιημένη γύρω από την ισχυρή μα εξίσου προβληματική δύναμη της ανδρικής οπτικής. Η ταινία ακολουθεί τον επίδοξο σκηνοθέτη Μαρκ, έναν κατά συρροή δολοφόνο που αρέσκεται στο να κινηματογραφεί τα θύματα του ώστε να τα ξαναδεί να πεθαίνουν αργότερα στο σπίτι του.
Βλέπουμε τους φόνους μέσα από το μακάβριο φακό της κάμερας του Μαρκ, μια άμεση και κυριολεκτική αντιστοίχιση με την ανδρική ματια καθιστώντας το θεατή συνένοχο σε ένα έγκλημα που δε διέπραξε ποτέ. Ωστόσο ενώ η βία ενάντια στις γυναίκες της ταινίας είναι αληθινή, η ταινία εφάπτεται περισσότερο στην ανδρική βία ως συμβολική πηγή υπόταξης και αντικειμενοποίησης του γυναικείου φύλου. Τα θύματα -μια πόρνη, μια ηθοποιός και ένα γυμνό μοντέλο- είναι γυναίκες που υποβάλλονται κατ’ εξακολούθηση στην ανδρική ματιά, τραυματισμένες ψυχή τε και σώματι, από το άσβηστο ερωτικό ενδιαφέρον των ανδρών για το σώμα τους. Έτσι οι δολοφονίες του Μαρκ γίνονται η λογική κατάληξη της συμβολικής βίας που έχουν αναγκαστεί να αντιμετωπίσουν αυτές οι γυναίκες.
Το Peeping Tom αποτελεί μια από τις αγαπημένες ταινίες του Μαρτιν Σκορτσέζε, σήκωσε θύελλα αντιδράσεων στο βρετανικό κοινό με αποτέλεσμα την απόσυρση του από τις αίθουσες μόλις πέντε μέρες από την κυκλοφορία του, αποτελεί μια πρωτοπόρο ταινία στην απεικόνιση γυμνού (γυναικείου) σώματος και κατέστρεψε ουσιαστικά την καριέρα του σκηνοθέτη Μαικλ Πάουελ αποτελώντας ωστόσο πια μια ταινία ωδή στην καθήλωση του ανθρώπινου ματιού προσφέροντας με έναν αμφιλεγόμενο τρόπο μια ιδιωτική και νόμιμη ευκαιρία να κρυφοκοιτάξεις μια ξένη ζωή ξεγελώντας μας πως είμαστε εμείς οι ηδονοβλεψίες σε μια από τις κλασικές δημιουργίες αυτού που ονομάζουμε αφηγηματικό σινεμά.
The Birds (1963), σκην. Alfred Hitchcock
Τα Πουλιά αποτελούν ένα πραγματικό κειμήλιο του κινηματογράφου. Και όταν λέω κειμήλιο δεν εννοώ τις σκονισμένες αντίκες στο σκρίνιο της γιαγιάς αλλά ένα σταθερά επιδραστικό κινηματογραφικό δημιούργημα ως τις μέρες που διανύουμε, ένα εκ των χαρακτηριστικότερων δημιουργιών που φέρουν τη χιτσκοκική σφραγίδα και ας μη κρυβόμαστε ένα horror classic, όσο και αν τα εφέ του σήμερα θεωρούνται ξεπερασμένα. (φαν φακτ πήρε υποψηφιότητα για ειδικά εφέ στα Όσκαρ του 1964 αλλά έχασε από την Κλεοπάτρα του Μανκιεβιτς).
Τα Πουλιά είναι μια ιστορία αμφίσημη και ανοιχτή σε ερμηνείες στο θεατή, μια από τις πολλές φορές που ο μαστερ του σασπένς Χίτσκοκ κλείνει πονηρά το μάτι στο κοινό. Εγώ το βλέπω σαν μια ιστορία για την εύθραυστη φύση του ανθρώπινου πολιτισμού όταν βρίσκεται αντιμέτωπος μπροστά σε μια απειλή, εν προκειμένω μια απειλή της φύσης: ένα αφύσικα εξαγριωμένο σμήνος πουλιών.
Αν και η ιστορία αργεί να πάρει μπρος (η πρώτη επίθεση γίνεται κάπου στα 25 λεπτά αν δεν κάνω λάθος) το The Birds εντυπωσιάζει κυρίως με την καινοτόμα οπτική γλώσσα μέσω της οποίας επιλέγει να διηγηθεί την ιστορία της Μέλανι και του Μιτς στο απειλούμενο παραλιακό Bodega Bay. Τρία χρόνια μετά το Ψυχώ ο Χιτσκοκ επιστρέφει με μια ακόμα περισσότερο πειραματική δημιουργία και φορμαλιστική διάθεση, οριακά εξαλείφει το διάλογο (στο δευτερο μισό) και αφήνει την κάμερα και τον ήχο να «μιλήσουν». Bird’s eye πλάνα, λοξές γωνιές λήψης και κοντινά στα πρόσωπα των ηρώων χτίζουν το σασπένς και ενισχύουν το αίσθημα τρόμου και απειλής ενώ «παντρεύονται» με απόκοσμα κρωξιματα πουλιών εν απουσία παραδοσιακού μουσικού score και ότι ακολουθεί είναι ένα μονοπάτι αβεβαιότητας, όπου ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα και η λογική φαντάζει άσκοπη: στα Πουλιά δεν υπάρχει απάντηση, δεν υπάρχει λογική, δεν υπάρχει εξήγηση.
Εξ αρχής με το The Birds, που δανείζεται το ονομα του και το premise της ιπτάμενης απειλής από το ομώνυμο short story της Βρετανίδας συγγραφέως Δάφνης Ντι Μωριέ, προσπαθούσα να απαντησω στον εαυτό μου γιατί πουλια και όχι γάτες ξερωγω. Νιώθω ότι το να ψάξεις για συμβολισμό σε αυτό υπερνικά την όλη ιδέα της ταινίας. Δεν υπάρχει νόημα στα πάντα και καμία φορά δε χρειάζεται και εξήγηση, όμως το σκηνικό με μια τέτοια σουρεάλ επίθεση ζώων παραμένει κάτι που σε κρατά ανήσυχο.
Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών (1968), σκην. George A. Romero
Την δεκαετία του 1960, ο George A. Romero δημιούργησε ένα αριστούργημα τρόμου που ανέτρεψε τα δεδομένα του είδους και επηρέασε βαθιά τον κινηματογράφο και την κοινωνία. “Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών” (Night of the Living Dead) δεν προσέφερε απλώς μια ανατριχιαστική εμπειρία, εντούτοις αναδείχθηκε ως ένα έργο που συνδέει σημαντικές πτυχές της αμερικανικής κοινωνίας των 60s και παράλληλα ανακατεύθυνε τον κινηματογράφο σε νέες διαδρομές.
Αφηγείται την ιστορία επίθεσης από ανεξήγητα αναστρέψιμους ζωντανούς νεκρούς σε μια απομονωμένη αγροικία, όπου επιβιώνουν μερικοί άνθρωποι προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο και την ανθρώπινη αποσύνθεση τόσο από τους νεκρούς όσο και από τους ζωντανούς. Ο 28χρονος(!!) Ρομέρο χτίζει με καλοστημένα εφέ μια ατμόσφαιρα τόσο σκοτεινή και απειλητική που γεννά μόνο πανικό καθώς τα ζόμπι επιτίθενται με αποφασιστικότητα. Γεμάτη συμβολισμούς γύρω από την ανθρώπινη αποσύνθεση και την απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. καθιστα τους αφυπνισμένους νεκρούς ως αντιπροσώπευση της απόρριψης της ανθρώπινης φύσης, ενώ οι επιζώντες βρίσκονται αντιμέτωποι με το ζήτημα της αντίδρασης στην κρίση.
Έχει έντονη επιρροή στον κινηματογράφο τρόμου και τον τρόπο που αντιμετωπίζει τον θάνατο και την κοινωνική αναταραχή. Σκηνοθέτες όπως οι Danny Boyle (“28 Days Later”) και Zack Snyder (“Dawn of the Dead,” 2004) έχουν αναφέρει την επιρροή του Romero στο έργο τους. Η αναζήτηση της επιβίωσης σε έναν κόσμο επικίνδυνων απειλών είναι ένα θέμα που εμφανίζεται συχνά στον σύγχρονο horror genre. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν πως όταν κυκλοφόρησε, προκάλεσε αντιφατικές αντιδράσεις με κριτικούς να την επαινούν για την καινοτομία της και τον τρόπο που αντιμετώπιζε τα κοινωνικά θέματα και άλλους να την αφορίζουν ως προσβλητική και σκληρή καθώς το ότι παρουσίαζε βίαιες σκηνές και ανατριχιαστικές εικόνες ήταν ασυνήθιστο για την εποχή. Αντιπροσωπεύει ωστόσο επάξια μια πολιτισμική αναταραχή στην αμερικανική κοινωνία της δεκαετίας του ’60. Η αντίδραση των χαρακτήρων στον αφανισμό των νεκρών είναι αναλογία της αντιδραστικής φύσης της νεότερης γενιάς στην πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική κατάσταση της εποχής για αυτό και ως σήμερα αφήνει μια βαθιά εντύπωση στη συλλογική μνήμη των φίλων του σινεμά αποτελώντας έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες του horror.
Το Μωρό της Ροζμαρι (1968), σκην. Roman Polanski
Το «Μωρό της Ρόζμαρι» αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αριστουργήματα του υπερφυσικού τρόμου. Αφηγείται την ιστορία της Ρόζμαρι Γουντχάουζ, μιας νεαρής γυναίκας που μετακομίζει με τον σύζυγό της σε ένα διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη. Εκεί, η Ρόζμαρι γίνεται θύμα μιας σατανικής συνωμοσίας που σχετίζεται με το παιδί που κυοφορεί.
Ο Πολάνσκι εξαιρετικά διαστρεβλώνει τα γεγονότα και δημιουργεί μια σκοτεινή ατμόσφαιρα έντασης και αγωνίας. Χρησιμοποιεί τον χώρο, τον φωτισμό και την κάμερα για να χτισει το επίπεδο μυστηρίου και ανατριχίλας. Οι σκηνές με την Ρόζμαρι και τον γιατρό της, καθώς και τον εφιαλτικό χαρακτήρα της γειτόνισσάς της, αποτελούν κορυφαία παραδείγματα της σκηνοθετικής ικανότητας του. Οι γείτονες αποτελούν μάλιστα έναν από τους πιο έκδηλους συμβολισμούς της ταινίας. Οσο οι γείτονες αντιπροσωπεύουν τη σατανική δύναμη που ελέγχει τα πάντα, η Ροζμαρι αποτελεί σύμβολο της θρησκευτικής αποστασίας ενώ ο σύζυγος της Γκαι αντιπροσωπεύει την εκβιαστική και καταπιεστική κοινωνία που σε σπρώχνει προς τη θρησκεία.
Δεν είναι τυχαίο που ο τρόπος με τον οποιο αντιμετωπίζει και παρουσιάζει τα γεγονότα ο Πολάνσκι ενέπνευσε το έργο σπουδαίων μεταγενέστερων σκηνοθετών όπως ο Ντειβιντ Λιντς. Ωστόσο δεν είναι μόνο η αισθητική της που χρήζει αναφοράς. Δε μπορώ ούτε να φανταστώ τον χαμό που θα προκλήθηκε σε μια τόσο ρευστή κοινωνικά εποχή για τις ΗΠΑ, μια ταινια να θίγει με υπόθεσή της τη σατανική κύηση, την αντιδραστική νεολαία της χώρας απέναντι στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό στατους της εποχής.
The Texas Chainsaw Massacre (1974), σκην. Tobe Hooper
Το “Texas Chainsaw Massacre” (Ο Σχιζοφρενής Δολοφόνος με το Πριόνι) του Τομπ Χούπερ, κυκλοφόρησε το 1974, και αποτελεί ένα από τα πιο σοκαριστικά μα όχι τόσο αιματοβαμμένα , όσο υπόσχεται ο τίτλος τουλάχιστον, αριστουργήματα του κινηματογράφου τρόμου. Μαρκεταρίστηκε σαν μια ιστορία εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα για να εξιτάρει το συναίσθημα του κοινού και να εξυψώσει το hype της, όμως στην πραγματικότητα αποτελεί μια αλληγορία του πολέμου στο Βιετνάμ. Η ταινία ακολουθεί μια ομάδα νέων, 2 αδέρφια και 3 φίλοι τους, που ταξιδεύουν στο Τέξας ώστε να επισκεφτούν τον τάφο του παππού των δύο αδερφιών και βρίσκονται αντιμέτωποι με μια οικογένεια κανίβαλων ψυχοπαθών, με επικεφαλής τον σαδιστικό Leatherface. Αυτά που θίγει η ταινία κατά κύριο λόγο είναι η απόλυτη απόρριψη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ανατριχιαστική ακεραιότητα της ανθρώπινης σάρκας και η πτώση της ανθρωπότητας στη βία και την ανθρώπινη φρίκη με τον Χούπερ να επιστρατεύει μια ωμή και αφαιρετική προσέγγιση με κάμερα χειρός για να ενισχύσει στο μέγιστο το ρεαλισμό και τον τρόμο. Μοιάζει σαν ένα σκοτεινό, βρώμικο και ανατριχιαστικό ντοκιμαντέρ με λίγα λόγια.
Αποτελεί έναν συμβολισμό της απόλυτης αποσύνθεσης του ανθρώπινου ψυχισμού. Ο Leatherface και η οικογένειά του είναι οι αντίπαλοι της ανθρωπότητας, οι φύλακες του χειρότερου τρόμου και της απόλυτης απειλής. Ο θάνατος και η βία είναι συνώνυμα με την ύπαρξή τους. Κάπως έτσι άφησε αιώνιο στίγμα στο horror genre επηρεάζοντας αναρίθμητους σκηνοθέτες που ασχολήθηκαν με το είδος είτε με διαφορετικές δημιουργίες είτε συνεισφέροντας στον εμπλουτισμό του franchise με όχι και τόσο μεγάλη επιτυχία. Μπορεί να κριτικάρεται ως προσβλητική ή αποκρουστική και να ερμηνεύεται εκ νέου μέσα στα χρόνια όμως οι απανταχού φίλοι του τρόμου την αναγνωρίζουν ως μια από τις πλέον ανατριχιαστικές και χαρακτηριστικές στην ανάδειξη της απεραντοσύνης της ανθρώπινης κακίας.
Halloween (1978), σκην. John Carpenter
Το “Halloween” του Τζον Κάρπεντερ αποτελεί μια από τις πιο επιδραστικές ταινίες τρόμου όλων των εποχών και θεωρείται κλασικό αριστούργημα του είδους και προσωπική μου αγαπημένη. Εστιάζει στον μυστηριώδη και ανελέητο δολοφόνο, Μάικλ Μάιερς, που δραπετεύει από ένα ψυχιατρικό ίδρυμα και επιστρέφει στην πόλη που μεγάλωσε για να σπείρει τον τρόμο. Ο κύριος στόχος του είναι να σκοτώσει την ανυποψίαστη και αθώα νεαρή μπέιμπι σίτερ Λόρι Στροντ(Jamie Lee Curtis), που αποτελεί τον κεντρικό χαρακτήρα της ιστορίας. Η ταινία είναι βασισμένη σε μια εμπειρία του Κάρπεντερ από τα κολλεγιακά χρόνια του όταν σε επίσκεψη σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, συνάντησε ένα παιδί που τον κοίταξε, όπως αναφέρει, με τα πιο μαύρα μάτια, τα μάτια του Διαβόλου και ένα κενό, χωρίς συναίσθημα πρόσωπο.
Ο Κάρπεντερ γνωστός για την ικανότητα του να δημιουργεί ατμόσφαιρα τρόμου ακόμα και όταν πρόκειται για μια ήσυχη προαστιακή κωμόπολη των ΗΠΑ, φέρνει μέσω του Μάιερς στο προσκήνιο τον τρόμο του αγνώστου, την ανατριχίλα που προκαλεί η απρόσμενη επίθεση από έναν αόρατο και ακούραστο εχθρό. Ο Μάικλ Μάιερς παρακολουθεί τα θύματά του από την σκιά, και οι σκηνές με την μάσκα του είναι αξιοσημείωτες για την απρόσμενη φρίκη που προκαλούν. Ο ίδιος εκπροσωπεί τον τρόμο του άγνωστου και το κακό που μπορεί να κρύβεται σε κάθε γωνιά του κόσμου. Η ατέλειωτη αντοχή του στον χρόνο και η αδιαφορία του προς την ανθρώπινη ζωή είναι αυτά που τον καθιστούν ως αιώνιο φόβητρο σε γενιές σινεφίλ.
Δίολου άδικα λοιπον οι συνταγές που χρησιμοποίησε ο Κάρπεντερ, όπως η χρήση της μουσικής για να δημιουργήσει αγωνία, έγιναν συνήθεις πρακτικές σε μελλοντικά slasher movies και όχι μόνο. Αν πρέπει ντε και καλά να της αναγνωρίσουμε ένα ψεγάδι είναι η φθορά του franchise με την πάροδο των ετών. Αμέτρητες κόπιες του ορίτζιναλ αριστουργήματος μόνο κακό κάνουν στην κληρονομιά του και με τις συνεχείς εναλλαγές των απαιτήσεων του κινηματογραφικού κοινού, τίποτα δε θα μπορέσει να συγκριθεί με το αυθεντικό.
Alien (1979), σκην. Ridley Scott
Το “Άλιεν” ξεκινά με ένα εμπορικό διαστημόπλοιο, το Nostromo, που αντιλαμβάνεται ένα σήμα βοήθειας από έναν άγνωστο πλανήτη και αποφασίζει να το εξερευνήσει. Αυτό πυροδοτεί μια αναζήτηση για απαντήσεις όμως και την αντιμετώπιση μιας ανήκουστης εξωγήινης απειλής, του Xenomorph. Ο Ρίντλει Σκοτ αντιμετωπίζει το θέμα του αγνώστου με εξαιρετικό τρόπο, δημιουργώντας μια φοβερή ατμόσφαιρα εντάσεως και αγωνίας βάζοντας τόσο το θεατή, όπως και το πλήρωμα, αντιμέτωπους με μια ανεξήγητη και θανάσιμη απειλή.
Ο σχεδιασμός του Χenomorph από τον H.R. Giger παραμένει μια από τις πιο εντυπωσιακές και αναγνωρίσιμες δημιουργίες του κινηματογράφου. Η σκοτεινή, οργανική εμφάνιση της εξωγήινης οντότητας είναι εφιαλτική και ανατριχιαστική. Το Χenomorph αποτελεί σύμβολο του αγνώστου και του φόβου μας για αυτό και καθιστά το “Άλιεν” ως μια από τις πλέον επιδραστικές συγχωνεύσεις τρόμου και επιστημονικής φαντασίας. Ο Ρίντλεϊ Σκοτ επέδειξε το πώς μπορεί η τέχνη του σκηνοθέτη να δημιουργήσει ατμόσφαιρα τρόμου με απλούς, αλλά αποτελεσματικούς τρόπους και το πιο σημαντικό από όλα: η ταινία ανέδειξε τη Σιγκούρνι Γουίβερ ως μια από τις απόλυτες ηρωΐδες του κινηματογράφου, δείχνοντας πώς μπορεί μια γυναίκα να είναι η πρωταγωνίστρια σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας.
